تحلیل و بررسی سینمای ویتوریو دسیکا (1)

تحلیل و بررسی سینمای ویتوریو دسیکا (1)

جنبش نئورئالیسم با این ایده آغاز شد که فیلمسازان ایتالیایی میخواستند در اوج این مکتب، سینما را به جایی برسانند که قدم زدنهای خسته و بی رمق کارگری را که از سر کار به سمت خانه میرود ضبط کنند و همین را بعنوان یک فیلم به مخاطب بدهند. نئورئالیسم در سینمای ایتالیا با دغدغه مشکلات اقتصادی و زندگی سخت کارگردان آغاز شد. چرا که سالهای بعد از جنگ جهانی دوم بود و ایتالیا آه در بساط نداشت. همه چیز آسیب دیده بود و حتی صنعت سینمای ایتالیا هم یارای رقابت با سینمای هالیوود را نداشت. به همین دلیل فیلمسازان کشور چکمه تصمیم گرفتند تا نوعی از سینما را تئوریزه کنند که هیچ تکیه ای بر سرمایه هنگفت نداشته باشد و هرچه هست حاصل هنروری فیلمسازان و همچنین تئوری خاص سینمایشان بود.

ویتوریو دسیکا از جمله آغازگران این جنبش بود. مشهورترین فیلم او که حتی شاید بتوان آن را بعنوان مشهورترین فیلم نئورئالیسم هم معرفی کرد، فیلم دزد دوچرخه است. در این فیلم پدر و پسری را در کل فیلم تماشا میکنیم که بدنبال کار میگردند. پدر از کار بیکار شده و همسرش نیز مشغول کارگری کردن در یک رختشوخانه است. پدر کار جدیدی را پیدا میکند که برای آن نیاز به یک دوچرخه دارد. پول خرید دوچرخه را از همسرش میگیرد و با پسر خود در خیابانهای شهر و مشغول چسباندن پوستر میشود. در این هنگام دزد از خدا بیخبری دوچرخه او را میدزدد و پدر و پسر از اینجا به بعد در تلاش هستند تا دوچرخه خود را پیدا کنند.
به جاهای مختلفی سر میزدند. به بازار میروند تا شاید بتوانند دوچرخه را در آنجا بیبند. در خیابانها و کوچه های مختلفی میروند و هیچ اثری از دزد و دوچرخه نیست. در پایان، پسر به استیصال رسیده است. دوچرخه ای را میبیند و تصمیم میگیرد که آن را بدزدد. به سمت دوچرخه رفته و سوار میشود و رکاب میزند. صاحب دوچرخه متوجه شده و با داد و بیداد اهالی شهر با خبر میکند. همه به سر او میریزند و نگهش میدارند. پدر در چنگ صاحب دورچرخه افتاده و پسرش نیز با بغض از دور، پدر بی پناهش را میبیند.

دزد دوچرخه یکی از کارکردهای مهمی که دارد، نشان دادن جامعه آن زمان ایتالیا است که ارزشی تاریخی و جامعه شناسانه دارد. پدر و پسر هرجا که سراغ کار میروند، خیل عظیمی از مردم را میبینند که در انتظار گرفتن کار هستند. جماعت زیادی بیکار و جویای کار هستند. کسی پولی ندارد و همه مجبورند که فقر را تحمل کنند. یکی از مسائلی که آن زمان در این جامعه رواج داشته است، خرافات بوده و در این فیلم نیز زن، برای کار پیدا کردن شوهررش، دست به دامان یک فال گیر میشود تا بلکه بتواند به کمک جادو جنبل شوهر خود را سر کار بفرستد. در صف مقابل خانه جادوگر هم، جمعیت نسبتا زیادی نشسته اند، انگار که جامعه ایتالیا در آن زمان محتاج معجزه بود و از کسی کاری غیر از این کار برنمی آمد. در شرایط کسادی بازار، تنها بازاری که رونق خواهد داشت بازار خرافات است و به این طریق ما تصویر زیبایی را از این موضوع و مساله در فیلم دزد دوچرخه میبینیم.

رابطه پدر پسری که در این فیلم نشان داده شده است، رابطه ای ملموس و زیباست. پدری مهربان و مظلوم و پسری که حسابی مراقب پدرش است و هیچ انتظاری از پدر بیکار و فقیر خود ندارد. این دو نفر روزها، پای پیاده به دنبال کار و دوچرخه میگردند و در این مسیر، به بهترین دوستان هم تبدیل میشوند. همسر قانع این مرد هم، هر چه کار میکند آخر سر پولش را به شوهر خود میدهد تا با آن پول برای خود دوچرخه ای بخرد و با آن دوچرخه برای خود کاری بیابد. در دزد دوچرخه میبینیم که جامعه میتواند به جایی برسد که در آن حتی ایثار و فداکاری هم تاثیری بر اوضاع نداشته باشد و فقط رذایل اخلاقی همچون دزدی و زورگویی میتواند کارها را پیش ببرد. دزد دوچرخه از دوربین سبک و قابل حمل استفاده میکرده، خیلی تلاشی نشده که قاب بندی زیبایی اعمال شود و کارگردانی کمترین دخالت را در میزانسن اعمال میکرده است. اعتقاد کارگردانان جنبش نئورئالیسم بر این بوده است که، کارگردانان فقط موظف به ثبت و ضبط برشی از زندگی هستند و هدفشان باید این باشد که روزمرگی را نشان دهند و در این مسیر هم، نیازی نیست تا در میزانسن دست برند. آنها فقط آنچه را که هست نشان دهند. نیازی نیست فیلمساز به دنبال درام خاصی در زندگی شخصیتهایش بگردد. خود زندگی که آدمها در حال زندگی اش هستند آنقدر روتین و کشدار است که اگر کسی بخواهد از دل این زندگی، درامی را بیرون بکشد و به مخاطب خود نشان دهد، گویی که به بیننده فیلم خود دردوغ گفته است.

دسیکا از متعهدترین فیلم سازان نئورئالیسم ایتالیا بود. او در فیلم دزد دوچرخه تصویری را از کشور خود نشان میدهد که هنوز هم تماشای این فیلم را جذاب و لذت بخش میکند. ما در دوره کنونی، با تماشای این فیلم به این پی میبریم که دقیقا در یک کشور اروپایی در سالهای پس از جنگ دوم جهانی، چه می گذشته است و مردم چگونه یک لقمه نان برای خود می یافته اند. با وجود این مساله و همچنین درام زدایی از فیلمها، هنوز هم این فیلم جذابی خود را دارد. چرا که در پس ضبط بی واسطه واقعیت و نشان دادن برشی از زندگی، در این فیلم هنر یک هنرمند بزرگ بنام ویتوریو دسیکا دیده میشود.
ویتوریو دسیکا در این فیلم فقط از یک بازیگر حرفه ای بازی کرد که همان بازیگر نقش پدر خانواده است. اگرچه او هم در فیلمهای بعدی خود این رویه را کنار گذاشت، اما به هر حال او که خود بازیگر هم بود توانست بازی های قابل باور و درخشانی را از نابازیگران بگیرد. در همین فیلم، نگاههای مظلومانه پسر بچه که آه از نهاد تماشاگر بیرون میاورد، بازی زیبای مادر و همچنین نقشهای فرعی متفاوتی در فیلم، همگی بازی هایشان طوری است که قدرت کارگردانی ویتوریو دسیکا را نشان میدهد. دسیکا خود در سنین جوانی در فیلمهای زیادی از سینمای ایتالیا بازی کرد. او در طی این سالها، به شناخت خوبی از سینمای ایتالیا دست یافته بود و به همین دلیل هم، در شکستن کلیشه ها بازی با قواعد این سینما، حسابی موفق عمل کرد. او را در حال حاضر یکی از پنج فیلمساز برتر نئورئالیسم ایتالیا میتوان دانست. فیلمهای او ماندگار و تاثیری که بر سینما و تاریخ سینما گذاشت، به یاد ماندنی خواهد بود.