آشنایی با تاریخ بندر انزلی

آشنایی با تاریخ بندر انزلی

به رغم شهرت زیاد انزلی این شهر از قدمت چندانی برخوردار نیست. انزلی پیش از آن که به صورت بندری مجهز در آید مکانی دارای لنگرگاه برای زورق ها بود. همین دلیل سبب شد که این ناحیه شاهد رویدادهای گوناگونی باشد. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد تاریخ شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.

چنانکه یاد شد در میان نویسندگان تواریخ محلی گیلان، مرعشی، برای نخستین بار، از انزلی یاد کرده است. به نوشته او نام «مرداب انزلی» در سال ۸۶۴ ق، به صورت «آب انزلی» آمده است. او می نویسد: اميره محمد رشتی در سال ۸۶۴ ق، از راه گسکر به فرضه خمام به کشتی نشست و با گذر از آب انزلی به سوی رشت حمله برد، در آن هنگام خمام به عنوان پیش بندر رشت، شاید هم پیش بندر قسمت غربی رشت، اهمیت داشت. زیرا در سال ۷۰۶ ق به نوشته ابوالقاسم کاشانی، همام (خمام) در ساحل قرار داشت. کاشانی مطالب خود را از اصیل الدین زوزنی اخذ کرده و زوزنی کتاب خود را در حدود سال ۶۵۲ ق نوشته است. به نظر می رسد که دریای خزر در آن زمان در شمال گیلان (جنوب دریا) پیش روی داشته است. بنابراین نوشته آدام اولئاریوس (۱۵۹۹- ۱۶۷۱ م) که در ۱۲ شعبان ۱۰۴۶ وارد شماخی، نخستین شهر مرزی ایران در ساحل غربی دریای خزر شد، در همه دریای خزر یک جزیره به نام انزیل (انزلی) دیده می شود. گملین، سیاح سدۀ هجدهم، در سال ۱۷۷۱ / ۱۱۸۳ م نیز قدمت آبادی انزلی را بیش از پنجاه سال ندانسته است.

تحولات اقتصادی

به سبب دگرگونی های عظیمی که در مناسبات ارضی ایران در نیمه دوم سده ۱۹ میلادی پدید آمد: گیلان نیز تحت تأثیر قرار گرفت. در گیلان رشد کشاورزی و تجاری به ویژه مورد تشویق سرمایه گذاران خارجی بود. استحصال زیتون در سال ۱۸۹۰ م، در کنترل شرکتی یونانی به نام کوسیس و تئوفیلاکتوس قرار گرفت که از حمایت روسیه برخوردار بود. در سال ۱۹۰۲ ق، شرکت یوژنو - روسکویت به تولید چتایی و کنف در گیلان پرداخت و محصولات را به روسیه صادر کرد. صنایع بسیار مهم ماهیگیری و کرم ابریشم نیز غالبا تحت کنترل سرمایه خارجی بودند. رشد کشتزارها به معنی تشديد استثمارگران، به ویژه در مورد ماهیگیری بود. اما سبب افزایش آگاهی اجتماعی و همبستگی میان کارگران جدید و دهقانان نیز شد که بعدا در دوره انقلاب گیلان بروز کرد.

قیام ها و اعتصاب های کارگران در صنعت شیلات گیلان که زیر نظر یک تاجر ارمنی روسی به نام استپان مارتینوویچ لیانازوف بود آغاز شد و ماهیگیران به اعتصاب پرداختند.

اعتراض ها واعتصاب ها

انزلی مهم ترین بندر ایرانی دریای خزر بوده است، که کارگاه های کشتی سازی، آهنگری، دستکش دوزی ها، چکمه دوزی ها و کلبه هایی که خوابگاه مردان بود ویژگی بارز سیمای آن شهر بود و خانه های چوبی راحتی که قطعاتش در استراخان پیش ساخته شده بود آن را به یک مستعمره اروپایی مانند کرده بود. در نوامبر ۱۹۰۶ ( آبان ۱۲۸۵) حدود سه هزار کارگر اعتصاب و تلگرافخانه شهر را اشغال کردند. طی هفته های بعد تلگراف هایی به مجلس فرستادند و خواهان خاتمه دادن به قرارداد لیانازف و نیز بدرفتاری های مقامات محلی شدند، ماهیگیران اعتصابی انزلی شکایت داشتند که در مقابل کار خود مزد ناچیزی می گیرند و صیدی که حق آنهاست و باید کمک معاش آنان باشد توسط سردار منصور، حاکم انزلی ضبط می شود.

حاکم انزلی به خانواده امشه یکی از دو خانواده متنفذ انزلی، تعلق داشت. سردار منصور، اداره گمرک گیلان را از حکومت مرکز اجاره کرده بود و درآمد سالانه اش از محل گمرک و منابع دیگر بیش از صد هزار تومان بود. کارگران اداره گمرک را نیز تصرف کردند و عده ای را از میان خودشان مسئول دفاتر کردند و به بررسی حساب ها پرداختند، هدفشان تعیین میزان دقیق صادرات ماهی و بررسی بند و بست های مسئولان عوارض گمرک و کارکنان لیانازف بود. روزنامه مجلس گزارش داد که حتی قسمت هایی از ساختمان تلگرافخانه آسیب دید، اما ماهیگیران اعتصابی از جای خود تکان نخوردند. مداخله علما به رهبری روحانی عالی رتبه رشت، حاج ملامحمد خمامی ما نیز فایده نداشت. ماهیگیران انزلی در اعتصاب خود از پشتیبانی عده ای دیگر نیز برخوردار بودند. مردم گرگان نیز اموال لیانازوف را ویران کردند و مردم رشت و انزلی نیز از اعتصاب کنندگان حمایت نمودند و کالاهای روسی تحریم شد. هم چنین انجمن های مجاهدین در گیلان از آنان حمایت کردند. در این زمان به شمار اعتصاب ها و اعتراض ها در گیلان افزوده شد.