آشنایی با سنگ نوشته پچواک در تخت جمشید

معرفی حرم سراهای مجموعه تخت جمشید

1. ساختمان جنوب شرقی یا حرم سرای خشایارشا

برابر گوشه جنوب باختری بارگاه سدستون به جدایی ۵۴/ ۵۵ متر و در جنوب خاوری کاخ سه دروازه، ساختمانی در پست ترین رویه شاه نشین (ایوان) تخت، نمایان است که نامبردار به کاخ جنوب خاوری می باشد و در سال ۱۳۱۱ خورشیدی از سوی پرفسور ارنست هرتسفلد نماینده سازمان خاوری شیکاگو از دیدگاه برگرداندن یکی از ساختمان ها به حالت نخستین اش و برای نشیمن گروه گسیلی شیکاگو، برابر نقشه پیشین در روی پی های اصلی، بنا شده است. این بنا به مانند راست گوشه است که به درازا، از شمال به جنوب قرار گرفته و دورادور آن دارای چهار ایوان و بالای آنها کنگره هایی بوده است.

ساختمان مزبور که به حرم سرای خشایارشا نامبردار است از بناهای کوچک داریوش بزرگ بوده و به انگیزه آن که روش ساختمان و کنده کاری و نگاره آن، مانند کندوکاری های کاخ تچرا هستند و همانند آن سپس خشایارشا آن را از سوی شمال و باختر گسترش داده و به انگیزه پس بودن دیوار اتاق های باختری آن سرسرای بین اتاق های دو سو را گسترده تر کرده است، چنان که این دگرگونی ها از دو جور بودن کف سرسرا و ایران و اتاق های نشیمن بانوان و خانواده شاهی، آشکار می گردد.

اتاق های دو سوی کاخ حرم سرا از اتاق های ساختمان های دیگر دیستک های اندرونی بزرگ تر و جای باز آنها بیشتر است. کف اتاق ها و ایوانهای حرم سرای خشایارشا و همه ساختمان های دیگر از یک گونه سیمان سرخ رنگی که درست شده از ریگ و آهک و رنگ سرخ کانی است، اندوده شده است. چون سالهای سال این ساختمان، زیر خاک آوار پنهان بوده و برف و باران به آن نخورده به همین انگیزه، سیمان آن بهتر از سیمان کف دیگر ساختمان ها نگه داشته شده است.

2. سالن بزرگ حرم سرا

پشت ایوان شمالی، تالاری بزرگ قرار گرفته است به مانند چهار گوشه که درازای هر پهلوی آن 2/15 متر است. این سالن دارای 12 پاستون از سنگ سیاه درخشان شده است که در سال ۱۳۱۲ خورشیدی هنگام بازسازی آن، تنه و سرستونها را مانند ستونهای زمان خشایارشا، از چوب ساخته اند. این تالار ۴ درگاه و ۴ پنجره و ۱۰ تاقچه سنگی نیز در چهار دیوار دارد. یک درب از این تالار با ۴ پنجره سنگی به ایوان شمالی باز می شود و دو درب خاوری و باختری آن به اتاق های دو سو و یک درب جنوبی آن به حیاطی خیلی کوچک که اتاق های حرمسرا را از تالار و ایوان نامبرده در بالا، جدا می کند، باز می شود. در پایه های درگاه های شمالی و جنوبی، چهره شاه با دو خدمتگزار که با چتر و بخوردان در پشت سر او روانند، سنگ تراشی شده است و چنین می نماید که شاه و خدمتگزاران از درگاه جنوبی وارد تالار و در درگاه شمالی از تالار بیرون آمده از اندرون به سوی کاخ بار می روند.

 در درگاه های شرقی و غربی، خشایارشا به نمایندگی از سوی اهورامزدا با دو اهریمن که در یک درگاه، نگاره شیر بالدار و پنجه شاهین و دم کژدم دارد و در درگاه دیگر به مانند شیر است در پیکار می باشد. پهنای همه درگاه ها به گونه برابر 38/1 متر  بلندی هریک سوای سر درب 42/4 متر است.

هنگامی که خشایارشا در اندرون به آرامش سرگرم می بوده، این تالار ویژگی به خود او داشته و در آن می آرمیده است. پس از حیاط کوچک جنوبی مزبور، ساختمان حرمسرا آغاز می شود، بدین گونه که در میان سرسرایی به درازی 6/ 37 متر و پهنای 02/ 3 متر و در راست و چپ آن اتاق هایی بسیار برای خانواده شاهی ساخته شده است که هنوز سنگ های آستانه بیش تر اتاق ها پابر جاست. چون کاخ جنوب خاوری، از کاخ های دیگر روی ایوان تخت جمشید، جدا افتاده و اتاق های بسیاری زیاد از دیگر کاخ ها دارد و افزون بر این، بخش جنوب باختری آن در کنار باغی که در جنوب کاخ هدیش بوده، قرار گرفته است، از این رو آشکار می شود که کاخ نامبرده از آن شهبانو بوده است.

خدای بزرگی است اهورامزدا، که این زمین را آفریده، که آن آسمان را آفریده، که مردم را آفریده، که شادی را برای مردم آفریده، که خشایارشا را شاه کرده، یگانه و تنها شاهی را از شاهان، یگانه فرمانداری را از بسیاری. منم خشایارشا، شاه بزرگ، شاه شاهان، شاه کشورهایی که دارای توده ها و تیره های گوناگون است، شاه این سرزمین بزرگ و پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی. خشایارشا گوید: «پدر من داریوش، پدر داریوش، گشتاسپ نام بود. پدر گشتاسپ، آرشام بود. گشتاسپ و آرشام هر دو زنده بودند که اورمزد را، اراده چنین شد، داریوش را که پدر من است شاه این سرزمین بکند. هنگامی که داریوش، شاه شد، کارهایی بسیار نیکو کرد» خشایارشا گوید: «داریوش را پسرانی دیگر بود، اراده اهورامزدا بر این قرار گرفت که داریوش پدر من، پس از خودش مرا بزرگ ترین شاه بکند، هنگامی که پدر من داریوش از تخت رفت (درگذشت) به اراده اهورامزدا من بر تخت پدر شاه شدم. هنگامی که من شاه شدم کارهایی بسیار نیکو کردم، آن چه پدرم کرده بود، من نیز آنها را به جای آوردم و کارهایی نیک دیگر افزودم. هر آن چه من کردم و آن چه پدرم کرد، همه آنها به اراده اهورامزدا بود. اهورامزدا مرا نگه دارد و هم چنین کشور مرا، آن چه من کرده ام و آن چه پدرم کرده است، همه آن چیزها را اهورامزدا پایدار بدارد.»