آشنایی با سیر تکامل زندگی شهری و ابزار و آلات در شرق ایران

آشنایی با سیر تکامل زندگی شهری و ابزار و آلات در شرق ایران

بسیاری از پژوهشگران، پیدایی انسان و کامل شدن ابتدایی او را در آفریقا جست و جو کرده اند. یکی از مناطقی که در راه کوچ انسان، از آفریقا به جنوب خاوری آسیا واقع شده است، بلوچستان است. بررسی ها و کاوش های باستان شناختی در این منطقه، نه تنها ابزار آن دوره، بلکه بازمانده انسان های آن زمان را نیز ارائه می دهد.

در سال ۱۳۴۴ هش، پژوهش هایی در بلوچستان، توسط گاری هیوم، در کنار رودهای لادیز و ماشکید انجام شد و ابزار سنگی به سنت ساطورسازی، همانند نمونه های به دست آمده از سوان پاکستان، که با استناد به مدارک زمین شناختی، این صنعت به اواخر دوره یخبندان «ریس» و «وورم» و یا اوایل یخبندان وورم نسبت داده شده اند.

ظرف های سفالی دوره پارینه سنگی، وجود فرهنگ نخستین بلوچستان را در برخی نقاط آن، چون بمپور آشکار می سازد. پژوهش هایی که اورل اشتاین انجام داده است بیان می کند، که نقاط مسکونی روستایی پیشین، از بمپور تا جنوب بلوچستان ادامه داشته است.

دوره حجر جدید/ دوره نوسنگی در آسیا - ایران (ایرانشهر) به تأیید باستان شناسان و جامعه شناسان بر پایه آثار به دست آمده به ده هزار سال پیش از میلاد، می رسد. در صورتی که در اروپا از پنج هزار سال پیش از میلاد، پس تر نمی رود.

بنابراین در ایران (بلوچستان) این دگرگونی پنج هزار سال نسبت به فرهنگ و مدنیت و شهر نشینی اروپاییان دیرینگی بیشتری داشته است.

در حدود ۵ هزار پیش از میلاد، انسان موفق به ساختن خشت هایی از خاک رس شد. این اختراع، تحولی در وضع بنای خانه ها پدید آورد، و منتهی به ساخت گونه ای آجر شد. در کتاب «تاریخ پیشرفت علمی و فرهنگی بشر» آمده است، که بلوچستان فن قالب زنی آجر را، پیش تر از سومریان فراگرفته است، و هم چنین گمان می رود، که آن فن را از سومریان آموخته باشد.

در این دوره، بلوچستان دارای معادن مس زیادی بوده، و از مس استفاده می کردند. شادروان امیر توکل کامبوزیا، در کتاب بلوچستان و علل خرابی آن، نگاشته اند:

«تعجب نخواهید فرمود، که عصر مس، که پیدایش آن در ناحیه بین النهرین است، به واسطه معادن موجود بلوچستان بوده است. در سرتاسر بلوچستان، معادن تعطیل شده مس را می توان یافت و این موضوع ثابت می کند، که مس از نصرت آباد گرفته تا چابهار، در هر نقطه استخراج می شده است و از طریق دریا برای سومر حمل می گردیده است».

در حدود ۳ هزار پیش از میلاد، خط در میان سومریان و مردم بین النهرین اختراع شد. اما این اختراع، بی گمان از تصویرها و نقش های روی سفال های درون ایران، به ویژه بلوچستان، به مردم بین النهرین الهام شد.

دوره مفرغ در ایران به ۲ هزار پیش از میلاد، بازمی گردد. بررسیهای باستان شناختی در دره سند و باختر آن در بلوچستان، ویرانه های زیادی از قرارگاه ها و شهرهایی را، که از دوره مفرغ پیشین هستند، نشان می دهد. در ناحیه «مهی» در بلوچستان جنوبی، در دورانی که به نام فرهنگ کولی خوانده شده، مرکزی به وجود آمده است، که جایگاه بازرگانی داشته و در آن، ظرفهای سنگی پیدا شده است، که ثابت می کند در نخستین دوره پادشاهی سومر، میان آن کشور و فرهنگ کولی بلوچستان، پیوند برقرار بوده است.

ویل دورانت، نویسنده تاریخ تمدن، می نویسد:

«سومریان فرهنگشان را از هندیان وام گرفته اند، ولی هم مردم سومری و هم مردم هندی آغازین از یک ریشه و اصل یکسان آمده اند، که در سیستان نیز بوده اند».

مجموعه سنگ نگاره

در کاوش های هیأت باستان شناختی سازمان میراث فرهنگی که در اواخر سال ۱۳۷۸ هش، و اوایل سال ۱۳۷۹ هش، انجام گرفته است، آثار باستانی و تاریخی بسیاری، شامل تپه، دژ، محوطه های باستانی، غار، پناهگاه سنگی، نقاشی و حکاکی روی سنگها با دیرینگی چند هزار سال در دره نگاران، درونزک، دارسابات، کندیگ جای پای پیامبر مکی، کیشیگان، کله گان، غار و گورزنگی و سنگ گوران / گبرها، در شهرستان سراوان شناسایی شده است.

مهم ترین و برجسته ترین این آثار، شامل یک نمایشگاه پر از نقش و نگار بر روی صخره دره «نگاران سردشت» رشته کوههای سیاهان، در روستای ناهوک، در ۳۷ کیلومتری شهر سراوان قرار دارد.

نقش های این سنگ نگاره از نظر دیرینگی و زمان، به دو گروه، شامل: «دوران شکار» با موضوع های ویژه خود است، که دیرینگی آن به حدود ده هزار سال پیش باز می گردد و به وسیله سازه های طبیعی از میان رفته اند و هم رنگ با صخره های طبیعی پیرامون شده اند.

دومین گروه این نگارهها، شامل نقش های حیوانات گوناگون، نظیر اسب، گورخر ایرانی، قوچ با کل و بز است. و نقش های انسانی دیگر در این سنگ نگاره ها شناسایی شده اند، که به گونه پوشیده یا برهنه، سوار بر اسب یا پیاده با تیر و کمان و کمند در حال شکار یا جنگ تصویر شده اند و دیرینگی آنها به هزاره اول و دوم پیش از میلاد، باز می گردد.

به دلیل اینکه وجود چنین سنگ نگارهای با این شمار نقشها تاکنون از دیگر نقاط ایران گزارش نگردیده است، می توان آن را بزرگ ترین سنگ نگاره در ایران باستان نامید.

سنگ نگاره های دره نگاران بالغ بر چندین هزار نقش می شود. این محل که در کنار دشت هم جوار قرار گرفته، به دلیل دارا بودن چشمه ساران و آب و هوای مساعد، از دوران باستان تاکنون برای جانوران وحشی آبشخوری مناسب و برای انسان های پیش از تاریخ، شکارگاهی جالب بوده است.