آشنایی با شهر سوخته از تمدن های مهم شرق ایران باستان

آشنایی با شهر سوخته از تمدن های مهم شرق ایران باستان

بوم شناسی: بررسی های سطحی در شهر سوخته نشان می دهد که مساحت کل این محوطه ۱۵۱ هکتار بوده است که نزدیک به ۲۱ هکتار آن را گورستان شهر تشکیل می داده است و بقیه آن آثار ساختمانی و مسکونی و خیابان ها و اماکن صنعتی بوده است. فعالیتهای کشاورزی در روی تراس نیم روز انجام می گرفته است و برش های عرضی که با تیغه تراکتور روی این تراس ایجاد شده است نشان می دهد که در داخل این مناطق و نیز در داخل محوطه شهر سوخته آثار باستانی با شن و گل تراس های طبیعی مخلوط شده اند. بررسی های گیاه شناسی نشان می دهند که کشت سبزی وگیاهانی که امکان پرورش و کشت آنها در شرایط جوی موجود در هزاره سوم وجود داشته رایج بوده است. امروزه نزدیکترین زمینهای قابل کشاورزی در منطقه شهر سوخته با این محوطه حداقل ۲۰ کیلومتر فاصله دارند. محصولات کشاورزی شناخته شده در شهر سوخته تاکنون عبارتند از جو، گندم، و خرما. انواع گوناگون درختان نیز در لبه و کناره های کانال ها و نهرهای کوچک می روییده اند. در واقع تمام اشیای چوبی به دست آمده از شهر سوخته از چوب درختانی چون گز و نارون درست شده اند که در آن ناحیه وجود داشته است.

استفاده از تخم پرندگان نیز به منظور تغذیه در شهر سوخته رایج بوده است و پیدا شدن هزاران قطعه پوست تخم پرندگان مختلف گواهی است برای تأیید گفتار. از چوب درختان گوناگون برای کارهای مختلف استفاده می شده است. چوب هایی از قبیل بوته گز و تبریزی و زبان گنجشک که در آن زمان مورد استفاده داشته اند، امروزه نیز کم و بیش در منطقه وجود دارند.

شهر سوخته در سال هزاره پس از میلاد مسیح به عنوان وسیع ترین مرکز اسکان تمدن های حوزه جنوب آسیای غربی شناخته می شد. مساحت این شهر، بنا ها، و اشیای پیدا شده همگی حاکی از آن است که این منطقه شهری واقعی بوده است. شهری که دو مولفه اصلی و تاثیرگذار جمعیت و تولید را داشته است. عدم وجود آب کافی در منطقه سیستان و قندهار و تا فاصله ۴۵۰ کیلومتری از آنها، این حوزه را به عنوان یکی از اصلی ترین مراکز پرورش دام معرفی کرد. کشف صدها پیکره گلی و سفالی از حیوانات، استخوان جانداران، وسعت تپه های شهر سوخته، پراکندگی اشیای کشف شده و اسناد در ارتباط با صنایع متفاوت همگی تاکید بر وجود یک جامعه تولیدی وسیع و امن است.

ایمن از این جهت که برخلاف اکثر شهر های باستانی در شهر سوخته ابزار و ادوات جنگی به مقدار کم کشف شده است، در حقیقت هیچ شیی یافت نشده. با وجود اینکه در دو دوره زمانی متفاوت ۱۸۰۰ و ۲۷۰۰ پ.م. شهر گرفتار آتش سوزی وسیعی شده است، اما سندی که براساس آن بتوان اثبات کرد که شهر سوخته به علت جنگ داخلی یا در جریان حمله ای از خارج سوخته و نابود شده است وجود ندارد، بلکه متروک شدن این شهر علت های دیگری مانند خشک شدن رودخانه هیرمند دارد که باعث شد مردم شهر برای یافتن آب و خوراک به مناطق کوچ کنند.

در اوایل هزاره دوم پس از میلاد تقریبا تمام مراکز اصلی تمدن در حوزه شرقی ایران نابود شد. شهرهایی مانند حصار، تل ابلیس، و شهر سوخته به صورت همزمان از بین رفتند. فرضیه ای مربوط به گذشته وجود دارد که می گوید علت این تغییرات را ورود قوم آریایی به این مناطق می داند. با وجود اینکه دلایل کافی برای مردود کردن این فرضیه وجود ندارد، اما می توان گفت که این نظریه با توجه به دلایلی که خارج از بحث است، دیگر اعتبار ندارد. برخی از پژوهشگران تغییرات شدید اقلیمی و به موجب آن خشک شدن رودخانه هیرمند را عامل این اتفاق در منطقه سیستان دانسته اند که قسمت اول این فرضیه نیز درست به نظر نمی رسد. به هر حال و بدون آنکه عوامل مختلف انحطاط و نابودی این تمدن بزرگ را فراموش کنیم، همان گونه که گفتیم باید قبول کنیم که خشک شدن رودخانه هیرمند در نابودی شهر سوخته بی تأثیر نبوده است. به این ترتیب شهر سوخته که زمانی یکی از پررونق ترین فرهنگ ها و باشکوه ترین مراکز شهرنشینی در جنوب آسیای مرکزی و حوزه بزرگ تبادلات تجاری بین شرق و غرب بوده در نهایت در آغاز سده های هزاره دوم پس از میلاد به کلی نابود می شود.