آشنایی با پیشینه شهر اردستان اصفهان

آشنایی با پیشینه شهر اردستان اصفهان

شهر اردستان در استان اصفهان، شهری میان کاشان و اصفهان در حاشیه کویر است. این شهر سابقه چندین هزار ساله دارد و یکی از قدیمی ترین شهرهای کشور ایران به شمار می رود. در زمان های بسیار دور، این شهر را آرتیکنه میگفتند. آرت به زبان کلدانی به معنای زمین و کنه به معنای مستور است. لذا، اردستان به معنای زمین مستور نیز است.

کهن ترین تاریخ مکتوب این شهر، به عهد کیانیان می رسد. البته، در میان مردم چنین معروف است، که تاریخ این شهر به عهد مهابادیان می رسد. مهاباد، پیامبر عجم و صاحب کتاب آسمانی دساتیر بود. از این رو، امت او را مهابادیان می گفتند. قریه ماه آباد اردستان را به عهد مهابادیان نسبت می دهند. نهر ارونه را به اروندشاه بن كیقباد، و دژ ارونه یا قلعه میان شهر که تا اوایل سلطنت ناصرالدین شاه در سال ۱۲۸۰ ه. ق، موجود بوده و بعد به باغ تبدیل شده است . و بنای شهر را به بهمن بن اسفندیار بن گشتاسب بن لهراسب بن اروند شاه بن كيقباد از پادشاهان سلسله کیانی نسبت داده اند. البته، این شهر به دست اروند شاه، نیای بهمن بن اسفندیار، بنا شده و بهمن با احداث آتشکده آن را تجدید بنا کرده است . وی آتشکده مهر اردشیر را بنا کرد و دژ ارونه را - که اردستان فعلی است - موقوفه آن قرار داد. به هر حال، بنای نخستین اردستان قلعه ای با حصار و باروی بسیار استوار بود. نزدیک حصار، خندقی قرار داشت که هنوز آثارش باقی است طبق نقل حمزه اصفهانی، در میان قلعه آتشکده ای وجود داشت که همان آتشکده مه اردشیر است.

علاوه بر آن، بنای هفت شهر لیلاز، آتشکده آمهران (مسجد فعلی امهران) و آتشکده جوگند (محل فعلی مسجد بن کویه زواره) - این آتشکده قبلا بتکده بوده و گشتاسب بن لهراسب آن را به آتشکده تبدیل کرده است - و قنات ارونه (به دست ارونه شاه) نیز به عهد کیانیان می رسد.

بعد از کیانیان، به عهد اشکانیان می رسیم. اردستان در این زمان مدتی پایتخت اردوان چهارم بوده، و به همین سبب او را اردوان یعنی اردبان گفته اند. از بناهای این دوره، اثر مهمی به جز قنات خسروشاه در اردستان و قنات خسرو اشکانی (اشک ۳۳) باقی نمانده است. وضع طبیعی این دو قنات از نظر اصول مکانیکی، بیانگر احداث آن در دوره اشکانیان و حتی بالاتر است.

بعد از اشکانیان، به دوره ساسانیان می رسیم. تاریخ نگاران محل تولد انوشیروان را در اردستان دانسته اند و معتقدند که مادر وی اردستانی بوده و تا هنگام عزیمت به مدائن، در اردستان زندگی می کرده است. انوشیروان هنگامی که به سلطنت رسید، برای کودکانی که همدرس او بودند در اردستان کوشک هایی بنا کرد که اکنون از بین رفته است هرمزد ساسانی نیز دو قنات در مزدآباد بالا و مزدآباد پایین احداث کرد. علاوه بر آن، در اردستان قدیم در شمال زواره، خرابه های ساسانی قرار دارد.

در قرن ۲ و ۳ ه. ق، معبدهای دشت رامیان، کنیسه دیه ویدان آتشكده مهران به مسجد تبدیل شدند.