با ژان پیر ملویل استاد سینمای گنگستری فرانسه آشنا شوید

با ژان پیر ملویل استاد سینمای گنگستری فرانسه آشنا شوید

سینمای فرانسه را بیشتر با آثار فاخر هنری اش میشناسیم. کشوری که مهد تولد سینماست و نخستین تصاویر متحرک در کافه های این کشور پخش شده اند. فرانسه در زمان بعد از جنگ جهانی اول جنبش امپرسیونیستی را به جهان معرفی کرد و فیلمسازان این جنبش در تلاش بودند تا با بازتاب دادن ذهینات شخصیت هایشان از طریق تصاویر سینما ابزار بیانی سینما را رشد دهند. سپس، بعد از جنگ جهانی دوم که این کشور حسابی از نظر اقتصادی تضعیف شده بود و صنعت سینمای فرانسه توان رقابت با هالیوود را نداشت، جمعی از جوانان روشنفکر مجله کایه دو سینما، جنبش موج نو را بنیان گذاشتند.
جنبش موج نو در تلاش بود تا با سبک کردن کار فیلمسازی، استفاده از تمهیداتی که کار فیلمسازی را راحت تر و کم خرج تر میکرد و البته کمک گرفتن از ایده هایی نوتر و جذاب تر، سینما را چند قدم رو به جلو هل دهد. این طرز فکر روشن فکر مآبانه و هنری، هنوز هم در سینمای این کشور جریان دارد و بی دلیل نیست که فرانسه را یکی از کشورهای پیشرو در سینمای هنری و روشن فکری میدانیم.

حال وقتی سر و کله فیلمسازی چون ژان پیر ملویل در سینمای فرانسه پیدا میشود توجهات را بیش از دیگران به خود جلب میکند. ژان پیر ملویل اگرچه یکی از ستایش شده ترین کارگردانان تاریخ سینمای فرانسه است، اما هیچگاه تحسین شدن توسط منتقدین را به جلب رضایت مخاطبان عام سینما ترجیح نداد.
او با ساختن فیلمهایی چون ارتش سایه ها و سامورایی میخواست با پیوند زدن سینمای گنگستری و سینمای هنری فرانسه، پیشتاز هنر صنعت کردن سینما باشد. فیلمهایی که آلن دلون، بازیگر خوش سیما و توانای آن روزهای فرانسه در آنها نقش آفرینی میکرد و با ارائه دادن چهره ای مرموز از یک قاتل مدرن اروپایی، دل مخاطبان بسیاری را در سرتاسر جهان می ربود.
ژان پیر ملویل در فیلمهای خود به مفاهیمی چون دزدی، قتل، سرکشی مقابل قانون و رعایت خطوط قرمز خودساخته قهرمانانش توجه ویژه ای داشت. شاید به همین خاطر است که هرگاه فیلمسازی بخواهد در ژانر گنگستری در سینما خودی نشان بدهد، ناگزیر با ملویل مقایسه خواهد شد.

فیلمهای ابتدایی مارتین اسکورسیزی همواره توسط منتقدین با آثار ملویل مقایسه میشدند و حتی هنوز هم اگر فیلمسازی قصد داشته باشد در این ژانر تجربه کند، مجبور خواهد شد که آثار او را مورد بررسی و مطالعه خود قرار دهد.
مردانی که کلاه لبه دار به سر میگذاشتند، بارانی های بلند خاکستری، سیگاری که با پک های محکم قهرمان میسوختند و خیابان های خیس و باران زده پاریس، از شمایل مهم فیلمهای ملویل بود. او در کارهایش همواره به رعایت دو عنصر توجه ویژه ای داشت. اولی سکوت بود و دیگری تاریکی.
سکوتی که در فیلمهای ژان پیر ملویل در جریان بود، سکوتی آزار دهنده و تهدید کننده بود. چهره مرموز آلن دلون را تصور کنید که با شمایل ذکر شده در خطوط قبلی، هر آن امکان داشت اسلحه به دست بگیرد و جمعی از اوباش یا ماموران پلیس را به رگبار ببندد. میگویند سکوت موقعی در سینما به خوبی احساس میشود که در دل شلوغی ارائه شود و ژان پیر ملویل هم تخصص بی نظیری در این موضوع داشت.
فیلهایی که سراسر شلیک گلوله بود و آژیر ماشین های پلیس و به ناگاه، سکوتی کر کننده بر صحنه حاکم میشد. در چنین لحظاتی بود که مخاطب با نفس بند آمده و ضربان تند قلبش، کوچکترین حرکت ها و احساسات را در شخصیت های فیلم دنبال میکرد. تماشای فیلمی که لحظات سکوت در آن برجسته و فکر شده باشند یکی از جذاب ترین تجربه های سینمایی خواهد بود.

در مورد تاریکی نیز میتوان ژان پیر ملویل را در تلاش برای تیره و تار نشان دادن هرچه بیشتر فضای پایین شهری و حاشیه شهری فرانسه نشان داد. صحنه هایی که در شب میگذرند و نوع نورپردازی کم مایه و کم نور او باعث میشدند که مخاب از همان ابتدا بداند که با فیلمی شاد و سر زنده مواجه نخواهد بود.
اگرچه ریتم فیلمهای ملویل تند و جذاب بود، هیچوقت از تماشای آثارش خسته نمیشوید و جذابیت های بصری و ایده های جالب داستانی همگی در این فضای تلخ و تیره حل میشدند. انگار ژان پیر ملویل از ارائه دادن چنین دنیای متناقضی لذت میبرد. او جهان بینی دوست داشتنی و تحسین برانگیزی داشت. به دنبال سر دادن شعارهای عوام پسند راجع زیبایی زندگی و لزوم دیدن نیمه پر لیوان نبود اما در عین حال هم، اسیر مضامین روشن فکری و حوصله سربر نمیشد.
سینمای ملویل به همین دلایل است که مخاطبان گسترده ای دارد و فقط یک قشر خاص را شامل نمیشود. فیلمهای او، به خصوص ارتش سایه ها و سامورایی از محبوب ترین فیلمهای تاریخ سینما محسوب میشوند و هنوز هم بعنوان فیلمهای کالت و ماندگار سینمای فرانسه، در سینماها پخش و مورد بحث و بررسی قرار میگیرند.

ملویل شاید خیلی به صحنه های اکشن و پر زد و خورد مانند فیلمهای امروزی علاقه ای نداشت و قهرمانش، مردی با وقار و آرام و متبحر بود اما نمیتوان این را نگفت که اگر سینمای اکشن در این روزها، به طرزی شگفت انگیز پیشرفت کرده است؛ یکی از مسببان این پیشرفت همین ملویل بوده است.
منتقدان کایه دو سینما که روشن فکران سخت گیری همچون گدارد و تروفو را شامل میشدند و بنای کار خود را بر تخریب سینمای قبلی فرانسه و ساخت سینمایی جدید گذاشته بودند، هیچگاه نتوانستند ملویل را مورد انتقادی تند قرار دهند. حتی او را یکی از ریشه های شکل گیری موج نو میدانند چرا که اسیر درام های تئاتری و صحنه پردازی ها و طراحی لباس های مد سینمای آن روزهای فرانسه نمیشد و به نوعی نماد نوآوری و خلاقیت در سینما بود.
تعریف و بازتابی که ملویل از اسطوره در فیلمهای گنگستری خود ارائه میدهد با بیانی عام پسند شکل گرفته و به همین خاطر است که سینمای او، سینمایی عمیق و با ارزش؛ اما سرگرم کننده و دوست داشتنی محسوب میشود. بنابراین تماشای دو فیلم مهم نامبرده شده و حتی دیگر فیلمهای کارنامه او توصیه میشود.