علت وابستگی به کمک درسی ها چیست؟

بازار گرم کمک درسی ها در ایران

با شروع فصل جدید تحصیلی از شبکه‌های تلویزیونی و وب‌سایت‌های رسمی داخلی گرفته تا درودیوار شهرها پر می‌شود از تبلیغات گسترده کتب آموزشی. ضرورت بررسی کتاب‌های کمک‌درسی که بیش از همیشه خود را در سبد کالایی تحصیلی خانواده‌ها جا داده‌اند و ازنظر بسیاری از کارشناسان به‌عنوان یکی از نقاط تاریک در نظام تعلیم و تربیت نسل جدید به‌حساب می‌آید باعث می‌شود تا مقایسه‌ای هرچند کلی بین نظام آموزشی ایران با سایر کشورهای توسعه‌یافته به‌عنوان یک الگو صورت بگیرد.

بسیاری از دانش‌آموزان دبیرستانی و خانواده‌های آن‌ها استفاده از کتب کمک‌درسی  را عضو جدایی‌ناپذیر برنامه‌های درسی می‌دانند و بر این باوراند که بدون استفاده از این کتاب‌ها نمی‌توان در مقاطع تحصیلی بالاتر موفق شد. شاید ریشه این تفکر را بتوان در آزادی عمل تعداد زیاد نهادها و مؤسسات وابسته کمک‌آموزشی و جولان دادن آن‌ها در مقاطع مختلف تحصیلی از دوران ابتدایی گرفته تا سال‌های دانشگاه، دانست. عاملی که به فربه‌تر شدن روزبه‌روز این سیستم ناکارآمد شده است.

البته نباید فراموش کرد که نفس واژه کمک‌درسی و کمک‌آموزشی در مفهوم عام آن، نه‌تنها مانع تعلیم افراد نمی‌شود بلکه در حالت استاندارد خود می‌تواند به‌عنوان یک عامل انگیزشی و یاری کننده تلقی شود؛ اما نحوه شکل‌گیری این مؤسسات و وابستگی انکارناپذیرشان به نهادهای دولتی در ایران، به گفته خیلی از کارشناسان آموزشی نه‌تنها به پیشرفت در سال‌های مهم پایان دوره تحصیلی دانش آموزان کمکی نکرده بلکه مهم‌ترین سد در برابر خلاقیت آنان تلقی می‌شود؛ اما این موضوع در دیگر کشورها به چه صورت انجام می‌گیرد؟

در سال ۲۰۱۶ دانمارک به‌عنوان کشوری انتخاب شد که مردم آن بیشترین میزان خوشبختی را احساس می‌کنند. سیستم آموزشی دانمارک بر پایه ایجاد شوق به دانستن، دانایی و پیشرفت فردی و شخصیتی دانش‌آموز ایجادشده است. نمره در مدارس دانمارک بی‌معناست و دانش آموزان که به دستاوردهای بالا می‌رسند دارای حق ویژه‌ای نسبت به دیگر دانش آموزان نخواهند بود. نظام آموزشی دانمارک پیرامون تشویق دانش آموزان برای انتخاب شغل‌هایی شکل می‌گیرد که صرف‌نظر از میزان سوددهی اقتصادی باعث خوشحالی و احساس سعادتمندی در آنان شود. ۵۰ درصد جوانان دانمارکی کاملاً یقین دارند که در انتخاب آینده شغلی خود آزاد هستند و کنترل و تسلط کاملی بر آینده خود دارند.

در هلند دیگر کشور اروپایی هم کودکان از چهارسالگی به مدرسه می‌روند. در مدرسه هرروز صبح دانش آموزان خودشان انتخاب می‌کنند که چه چیزی یاد بگیرند. شیوه تدریس هم به‌صورت ملموس با موضوع مورد تدریس ارتباط دارد. یکی از دلایل الگوی موفقیت‌آمیز نظام آموزشی هلند هم این است که معلم به‌خوبی می‌داند در ذهن هر یک از دانش آموزان چه می‌گذرد و به هر یک از آن‌ها سؤال و تکلیف خانه جداگانه می‌دهد. درواقع، از هر یک از دانش آموزان بر اساس ویژگی‌های شخصی‌اش حمایت می‌کند.

در مورد ژاپن هم می‌توان به الگوهای آموزشی موفق و جالبی رسید. بر اساس آمار، در سال 1990، هفده درصد از هزینه عمومی دولت ژاپن صرف آموزش‌وپرورش شده است که این میزان، تقریباً 6 درصد تولید ناخالص ملی است. کتاب‌های درسی توسط تیم نویسندگان که شامل آموزشگران ریاضی، ریاضی‌دان‌ها و معلمان است نوشته‌شده و توسط انتشاراتی‌های تجاری چاپ می‌شود. هیئت محلی آموزش‌وپرورش در مشورت با نماینده‌های معلمان مشخص می‌کنند که از کدام کتاب درسی از فهرست تولیدات تأییدشده توسط وزارت آموزش‌وپرورش، استفاده شود. در تمام سطوح از معلم انتظار می‌رود تا از کتاب درسی برای تدریس، مرور و استحکام‌بخشی دانش‌ها و مهارت‌های پایه‌ای و خلاصه کردن قواعد استفاده می‌کنند.

در مورد کتاب‌های کمک‌درسی در ایران درنهایت باید گفت که حذف این مجموعه هیچ ضمانتی را برای بهبود شرایط آموزشی کشور به دست نمی‌دهد. درنتیجه شاید بتوان بهترین شیوه را در محدودیت استفاده از این کتب در مدارس و آموزشگاه‌ها و استقلال نظام آموزشی در روش تدریس و همچنین آگاهی بخشی به خانواده‌ها در جهت عدم وابستگی تام به مجموعه‌های کمک‌درسی جستجو کرد.