باستان شناسی در تخت جمشید

باستان شناسی در تخت جمشید

ستون ها و بناهای به جا مانده از بنای عظیم تخت جمشید پیوسته توجه شرق شناسان و جهانگردان را جلب کرده است. وجود کتیبه هایی از دوره ساسانیان و دیلمیان در تخت جمشید نشانه همین توجه است. از اواخر قرن نهم هجری جهانگردانی از اروپا به ایران آمدند و به دیدن تخت جمشید رفتند. آنها در نوشته های خود به وصف معماری  و هنر تخت جمشید پرداختند. این نوشته ها و وصف ها ، تخت جمشید و تمدن ایران باستان را مشهور ساخت. و توجه شرق شناسان و باستان شناسان را برای شناختن آن برانگیخت. 

در سال ۱۳۰۹ بنا بر قراردادی میان ایران و موسسه شرقی دانشگاه شیکاگو نخستین فعالیت های باستان شناسی در این مجموعه آغاز شد. ارنست هرتسفلد و سپس اریک اشمیت باستان شناسان آلمانی که در این دانشگاه تدریس می کردند سرپرستی عملیات را به عهده داشتند. با شروع جنگ جهانی دوم فعالیت های این گروه تعطیل شد. با تاسیس مرکز باستان شناسی ایران، دکتر علی سامی رئیس موسسه باستان شناسی تخت جمشید به کمک حسین روان بد، اکبر تجویدی، و دیگر باستان شناسان ایرانی، کاوش در تخت جمشید را ادامه دادند. 
باستان شناسان نخست طرح و نقشه بناهای تخت جمشید را تهیه کردند. سپس ساختمان کنار خزانه را بازسازی و برای سکونت خود آماده کردند. آنان کوشیدند تا شکل و طرح اصلی بنا را حفظ کنند. و با توجه به آثار به جا مانده بر سکو و نیز با توجه به شیوه معماری هخامنشی در شوش، این مجموعه را مرمت کنند. آنها سنگ ها و آثار به جا مانده را شناسایی و شماره گذاری کردند و بر پایه طرحی که آماده شده بود. توانستند تخت جمشید را با صورت کنونی مرمت کنند. 

در سال ۱۳۴۲ موسسه ای ایتالیایی با همکاری اداره کل باستان شناسی ایران حفاظت و مرمت آثار تخت جمشید را به عهده گرفت. برای مرمت سنگ ها، از سنگ های کوه رحمت استفاده شد تا با جنس و رنگ مصالح به کار رفته دربنای تخت جمشید هماهنگ باشد. تعمیر پله ها نیز توسط همین موسسه انجام گرفت. از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۲ نیز باستان شناسان ایرانی برج ها و باروهای بالای کوه رحمت و منطقه برزن جنوبی را کاوش و حفاری کردند. 
حفاظت از منطقه تخت جمشید ( بناها، کتیبه ها، و هر آنچه از آن بر جای مانده است) اکنون برعهده سازمان میراث فرهنگی است. هر ساله ایرانگردان و جهانگردان بسیاری از این مجموعه بازدید می کنند. 

دیواره پلکان آپادانا پوشیده از نقش برجسته است. بر دیواره بیرونی پلکان پیکره هایی به صورت قرینه حجاری شده اند که امروزه تصویر این پیکره ها با صورت نمادهایی از تاریخ باستان در آمدند. بر دیواره های چسبیده به سکو نیز نقش برجسته بزرگان پارسی و مادی و ۲۳ گروه از ملت های تابع هخامنشی دیده می شوند که همه هدیه هایی با همراه دارند. این هدیه ها، اسب، شتر، گاو، گوسفند، پارچه، و مواد غذایی است. هریک از این گروه ها را سربازی پارسی یا مادی هدایت می کند. دست این سرباز در دست نخستین نفر گروه است. هر گروه را نقشی از سرو مقدس از دیگری جدا می کند. همه پیکره ها  حالتی موقر و آرام دارند و ریزه کاری چهره، مو و لباس ها چنان دقیق است که گویی پیکره ها از فلز ساخته شده اند. پژوهشگران این نقش ها را از منابع برجسته شناخت فضای سیاسی و فرهنگی ایران در دوره هخامنشی می دانند.