بخش شمالی بنای خزانه تخت جمشید

بخش شمالی بنای خزانه تخت جمشید

تالار بزرگ شمالی خزانه با اتاق های فرعی آن هنگامی ساخته و به بنا افزوده شد که بخش باختری ساختمان خزانه را به آهنگ گسترش ساختمان حرمسرای خشایارشا در شیراز خراب نمودند چنین می نماید که بایستی تالار ۳۸ و اتاق های دیگر بخش شمالی را پیش از خراب کردن اتاق های باختری ساخته باشند تا جایی بسنده برای نگاه داری چیزها و ابزار بوده در اتاق هایی که باید خراب می شد فراهم گشته باشد.

آسمانه تالار ۳۸ بر فراز سد ستون استوار برده و ستونها مزبور در پنج ردیف خاوری باختری هر ردیف شامل ۲۰ ستون (شمالی - جنوبی) قرار داشته است. پاره های گچ با نشانه رنگ قرمز و سفید و آبی در بسیاری کرانه های به ویژه در پیرامون پایه ستون ها پیدا شده است. ستون های تالارهای ۴۱ و ۳۸ همانند یک دیگر ساخته و آراسته گردیده بود. بدنه چوبی هر ستون پوشیده از یک لایه گچ و خاک بود که روی آن را رنگ کرده و با طرح های لوزی آراسته نموده بودند. در هر دو تالار ستونها بر روی پایه های قرار داشت که شامل شال گردیک لایه و زیر ستون مکعب شکل می شد. بسیاری از نشانهای استادان سنگ تراش که بر پایه ستون های تالار ۴۱ پدیدار است. در تالار ۳۸ هم دیده می شود. برخی نشانه ها هم تنها در یک تالار دیده می شود. برخی از نشانه هایی که در هر دو تالار پدیدار است در بخش های پیشین گنجینه هم دیده شده است. این جستار از دیدگاه تاریخ بخش های گوناگون بنا دارای ارج است زیرا باور داریم که این نشانه انفرادی و ویژه هر یک از استادان سنگ تراش بوده نشانه های میراثی خانوادگی به شمار نمی آمده است.

اگر فرضیه ما مبنی بر این که تالار ۳۸ پیش از ویرانی بخش باختری خزانه ساخته شده است درست باشد ممکن بود پایه ستون های بخشهای خراب شده را در تالار ۳۸ به کار برده باشند و بنابراین سه مرحله گوناگون، بنای خزانه در زمان زنده بودن برخی از استادان بنا و سنگ تراش ساخته و درست شده است، انگیزه های دیگری هم مبنی بر درستی این دیدگاه هست. در تالار ۴۱ کسانی که در دوره های پس از آن به دستبرد زدن سنگ ها مبادرت ورزیده اند چند شال ستون را ربوده اند ولی ته ستون آنها را بر جا نهاده اند. در برخی بخش های تالار ۳۸ این کار به درستی برعکس بوده است به این روش که در آن چه چندین ردیف ته ستون مکعب شکل را برده و شمار زیادی از شال ستونهای گرد را که بر نشان بردن زیر ستون مکعب جابه جا شده بود به جا گذارده اند به گونه ای که برخی از آنها نزدیک یکدیگر و برخی به صورت واژگون قرار گرفته است در نقشه ها کرانه های خالی نیز دیده می شود و این گونه کرانه ها نمودار جاهایی است که پایه ستون یعنی شال ستون و زیر ستون هر دو را برده اند.

دیوار جنوبی تالار ۳۸ بخشی از دیوار بیرونی بنای مرحله دوم خزانه است. پس از افزودن تالار ۳۸ شکاف ها و پس رفتگی های تاق نماهای پیشین پر شد تا رویه دیوار صاف باشد و سپس روی آن را گچ خاکستری سبز رنگ کشیدند. استادان بنا به آهنگ این که رویه دیوارها همانند باشد روی پایه را هم گچکاری نمودند و به همین انگیزه است که روی پایه ها دو ورقه گچ کاری دیده می شود.

چنان که پیش از این گفته شد یک پاره گچ رنگ شده که روی پایه ستون پیدا شده ممکن است از آن قاب یا کناره ورودی شمالی بنای مرحله دوم خزانه باشد که پیش از برپایی تالار ۳۸ و بسته شدن درگاه مزبور از آن جا به درون بنای خزانه می رفته اند و آن به راهروهایی راه می یافته که درگاه های آن با طرحی همانند این باره گچ آراسته شده بوده است؛ ولی گواه دیگری برای پیدایی این گونه آراستن در جای مزبور به دست نیامده است. هم چنین روشن نیست که پاره های رنگ آبی روی بخش مرکزی دیوار خاوری تالار ۳۸ و پاره های کوچک آبی و قرمز نزدیک درگاه شمالی همان دیوار که بسته شده است از آن همین جا می باشد یا آنها را از جای دیگری آورده اند.

تالار ۳۸ و هفت اتاق فرعی آن تنها به وسیله یک درگاه با دیگر بخش های خزانه و درب های بیرون رو بنای مزبور پیوند می یافته است. این درگاه که شرح آن گذشت به اتاق ۳۹ باز می شود ورودی شمالی بنای مرحله دوم خزانه پس از افزوده شدن تالار ۳۸ و پس از آن که درگاه تازه ای از دیوار شمالی اتاق ۳۹ به تالار ۳۸ گشوده شد بسته گردید. بنا کنندگان تالار ۳۸ آهنگ آن را داشتند، بخش های خاوری و باختری بنای تازه را یکنواخت بسازند و به همین انگیزه در دیوار خاوری تالار دو جای درگاه را که هم سان دو درگاه دیوار باختری آن بود باز گذاشتند ولی پیش از آن که بنای تالار تازه به پایان رسد، درگاه های خاوری بسته شد.

شاید انگیزه این بوده که می خواسته اند از بخش های قدیمی خزانه به درب بیرون رو جدید شمالی راه یابند. سر سرای درازی در سوی خاور جایگزین دو اتاقی شد که بنا بود هم سان اتاق های ۴۲ و ۴۳ سوی باختری تالار باشد. هیچ یک از درگاه هایی که به اتاق های فرعی تالار ۳۸ باز می شود آستانه سنگی یا آجری ندارد. درگاه های بین تالار مزبور هر یک از اتاق های ۴۲ و ۴۸ دارای درب نیست.