بندرعباس و محال

بندرعباس و محال

محال به فتح اول، در لغت، جمع محل است، اما در تاریخ حیات سیاسی و اجتماعی بندرعباس قدیم، به تعدادی از آبادی های اطراف بندرعباس گفته می شد که امروز در محدوده دهستان گچین و ایسین و تازیان قرار دارند. روستاهای عمده محال عبارت بودند از: خونسرخ، بستانو، گچین، کشار، کلات ( قلات)، ایسین، تازیان، گنو، شهرو، نانگ و باغو، سرخان، خورگو. روستاهای کوچک تر در قلمرو این روستاها بودند.

محدوده محال

محال از طرف مغرب به رودخانه خونو وگچین، از طرف مشرق به رودخانه شور(حد فاصل محال و جرونات) از طرف شمال به کوه گنو و بخشی از بلوک سبعه و از طرف جنوب به خلیج فارس محدود می شد.

شغل مردم محال

شغل مردم محال در نواحی غرب بندرعباس مانند خونسرخ، بستانو، گچین، کلات، شهرو، چاهو، گربند، بلند و، سودرو و غیره، صیادی، ملوانی، نساجی، سنگ تراشی و دامداری و اندکی کشاورزی به صورت دیم بود. در گچین و بستانو انواع سنگ های فرش، سنگ آسیاب (آبی و دستی) با دست های هنرمند سنگ تراشان محلی تراشیده می شد و به بازارهای دور و نزدیک صادر می گردید. در کارگاه های نساجی انواع چادر، گلیم، عبا بافته می شد و نوشته اند که زمانی در این نواحی متجاوز از بیست کارگاه نساجی و سی کارگاه سنگ تراشی دایر بوده است. در روستاهای بلند و یک نوع عبا، با موی بز بافته می شد که در نوع خود بی نظیر بود.

مالیات محال در سال ۱۲۸۷ ه.ق / ۱۲۴۹ خورشیدی، زمان حکومت احمد خان سرتیپ، پدر مرحوم سديد السلطنه کبابی معادل ۷۵۰۰۰ ریال بود. مالیات گچین به تنهایی ۱۵۰۰ ریال و مالیات کشار وکلات ۳۰۰۰ ریال بود که توسط مأموران وصول (قابض ها) دریافت و به حاکم وقت تسلیم می گردید.

مسجد و برکه ها

از مشخصات بارز نواحی غربی محال، مسجد و برکه است. مسجد را معمولا اندکی از سطح زمین بالاتر می سازند تا جریان هوا، محیط داخلی را مخصوصا در فصل تابستان، به طور نسبی خنک سازد. بیرون از شبستان نیز فضایی باز در هوای آزاد، برای ادای فرایض در شب در نظر می گیرند. گلدسته های مساجد از دور دیده می شوند و به راحتی می توان تعداد مسجد هر آبادی را شماره کرد.

برکه

تهیه آب آشامیدنی در نواحی غرب بندرعباس، همیشه از مهم ترین مسائل زندگی مردم قدیم بوده و برکه ها بهترین منابع ذخیره آب (آب باران) به حساب می آمدند. برکه ها غالبأ استوانه ای شکل با سقف طاقی، در گوشه و کنار آبادی ها در گذرگاه سیل بنا می کنند و سابقا در ساختمان آن ها از سنگ و ساروج استفاده می شد. هر برکه دارای چهار درگاه از چهار طرف است که برای برداشت آب در نظر گرفته شده است.

در سایر نواحی محال از جمله: ایسن، درگیر، بنوبند، سرخان، هورمودر، تازیان، کلات بالا که دارای قنات یا چشمه و یا چاه های آب شیرین بودند، شغل اصلی مردم کشاورزی و دام داری بود. در این نواحی آب چاه را با گاو از چاه بالا می کشیدند (گاو چاه). محصول عمده این نواحی خرما، مرکبات، هندوانه، خربزه، پیاز، جو و گندم بود.

رودخانه «کل»

از رودخانه های مهم بندرعباس، رودخانه کل است. این رود از کوه ها و مناطق شمال و شمال غرب شهرستان حاجی آباد (هرمزگان) جاری می شود و پس از پیوستن به چند رودخانه در آن حوزه، وارد منطقه فین می شود و به آب های گرم و شور «پشت تنگ» و «تربویه» و چشمه «اوین» در این نواحی می پیوندد و به حوزه «کلات» و «کشار» می رسد. نام قدیم آن در حوزه کشار، رودخانه کشار بود، اما چون به روستای «لايتدان» در حوزه دهستان گچین می رسید، رودخانه «كل» نامیده می شد. نامی که امروز هم با آن شناخته می شود. آب این رودخانه شور است و در آن یک نوع ماهی به نام کرو دیده می شود که بسیار پر چربی است و به وسیله ساکنان اطراف رودخانه صید می شوند.

رودخانه «کل» در ده کیلومتری شرق «بندر پل» در حوزه بخش خمیر به خلیج فارس می ریزد. ولی در بین راه آب های دیگری از کوه های اطراف با صدایی مهیب سرازیر می شود و نزدیک بندرلنگه، داخل آن شده و خیلی بزرگش می کنند و چون کوه هایی که آب ها از آن ها می گذرد نمک زار هستند، آب این رودخانه نیز شور می شود.