حمام قجر و موزه مردم شناسی قزوین

حمام قجر و موزه مردم شناسی قزوین

حمامهای عمومی فراوانی در شهر قزوین وجود دارند اما آثار تاریخی مربوط به قبل از دوره صفویه مخصوصا آثار مربوط به مسلمانان در این شهر یافت نمیشوند. منابع صفوی به وجود چندین حمام در این شهر اشاره کرده اند و گردشگران خارجی که در آن دوران به این شهر سفر کردهاند نیز در خاطرات خود به تعداد بسیار زیادی حمامهای عمومی و زیبا در این شهر اشاره کردهاند. امروزه حمام های بولور و قاجار از دوران صفویه باقی ماندهاند اما هردو آنها تعمیر و بازسازی شده و به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرند.

حمام قاجار در استان قزوین میراث فرهنگی ملی است و به یک موزه انسان شناسی تبدیل شده است. ساختار حمام قاجار خود بسیار قابل توجه است.
حمام قجر در خیابان عبید زاکانی کنار بازارچه و مسجد آقا کبیر قرار دارد و قدیمی‌ترین حمام موجود درقزوین به شمار می‌آید که در سال ۱۰۵۷ هجری قمری به دستور شاه عباس دوم صفوی توسط امیر گونه خان از سرداران و امرای وی ساخته شده است و به همین دلیل در ابتدا با نام «حمام شاهی» خوانده می‌شد.

تاریخ بنای آن را به صورت رمزگونه یا به شعر نوشته «صحت عافیت» گفته‌اند که با احتساب عدد ابجد آن، تاریخ ساخت معادل ۱۰۵۷ است. این روش باعث می‌شود که شعر در اذهان باقی بماند و اگر زمانی کتیبه‌ی ثبت شده در آن تخریب شود، تاریخ ساخت آن محفوظ است.
این حمام در ابتدا از آجر و کاشی با فضاهای مجزا برای خانمها و آقایان ساخته شده بود. هنگامی که حفاظت و بازسازی این مکان شروع شد، حمام تقریبا به طور کامل ویران شده بود و از آن زمان این مکان به موزه فرهنگ و مردم شناسی و فروشگاه چای تبدیل شده است.

مساحت حمام در حدود ۱۰۴۵ متر مربع است. حمام از سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه و همچنین از دو قسمت مجزا جداگانه زنانه و مردانه تشکیل شده است، در اصلی آن رو به جنوب باز می‌شود و با راه پله‌های مارپیچ به سربینه منتهی می‌گردد. سربینه بزرگ گرمابه که حوض زیبایی در وسط آن قراردارد شش شاه‌نشین و طاق نما را در پلانی هشت ضلعی با راهرویی به گرمخانه پیوند می‌دهد. سربینه مکانی برای تعویض لباس و آماده شدن مراجعین برای استحمام بوده است. درب دیگری نیز از جانب غربی به حمام راه داشته که احتمالا مخصوص بانوان بوده است. تزئینات گرمابه شامل کاشیکاری و طاق‌های رسمی‌بندی شده است و کف آن با سنگ مرمر مفروش گردیده است. پشت بام این حمام نیز هم‌سطح خیابان است.

سربینه که طرحی مستطیل شکل دارد و از دو طاق جناغی در شرق و غرب آن تشکیل شده، توسط راهرویی که دارای طاق جناغی بسیار باریک است به گرمخانه راه می یابد. گرمخانه زنانه و مردانه به شکل چلیپاست و اتاقک‌هایی برای شستشو در شرق و غرب آن تعبیه شده است. پوشش بنا، گنبدی است و در هر گنبد جام‌خانه‌ای عمل نورگیری را انجام می‌دهد. ازاره گرمخانه‌ها تا ارتفاع ۱٫۵ متر کاشیکاری شده و رسمی‌بندی و یزدی‌بندی سقف‌ها به تزیین آن افزوده است. سنگ های بزرگ و یک تکه‌ای که سکوها را فرش کرده، از ویژگی‌های این بنا محسوب می‌شود. این اثر تاریخی در سال ۱۳۷۹ توسط میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین خریداری و با سرمایه‌گذاری شهرداری قزوین و مدیریت سازمان نوسازی و بهسازی مرمت شد و هم اکنون به عنوان موزه مردم‌شناسی در سه بخش اقوام، آداب و رسوم و مشاغل مورد بازدبد علاقه‌مندان قرار می‌گیرد.
این موزه از سه بخش تالار اقوام، مشاغل و آئین‌ها تشکیل شده است که در قسمت سربینه زندگی اقوام غالب ساکن قزوین مانند تات، مراغی، کرد، لر و ترک به معرض نمایش گذاشته و در تالار میاندر، آیین‌های سیزده بدر، پنجاه بدر و مراسم سوگواری امام حسین (ع) و در قسمت آخر نیز شش شغل حجامت، مکتبخانه داری، بارفروشی، آهنگری، تعزیه خوانی، دعانویسی و حلاجی در معرض دید بازدیدکنندگان قرار گرفته است. امید است که روزی میراث فرهنگی بتواند حمام را با همان هویت و با کاربری حمام برای استفاده‌ی عموم مرمت کرده و تجربه‌ی استفاده از فضایی که نه تنها  فقط به نامش بلکه در ذات مصالح آن نیز چرخش آب و وجود بخار آب در فضای آن میزان ماندگاریش را در زمان افزایش می‌دهد، انجام دهد .این تجربه می‌تواند بسیار مدرن صورت گیرد که با زندگی روزمره‌ی این دوره نیز هماهنگی داشته باشد.