خیابان سپه قزوین

قزوین یکی از قدیمی‌ترین شهرهای ایران است که قدمت آن را به شاپور اول ساسانی معروف به شادشاپور نسبت می‌دهند. شادشاپور شهر قزوین را برای جلوگیری از تهاجمات بنا نهاد و در آن دژ و استحکامات به وجود آورد و سپاهیان خود را در آن استقرار داد. به مرور زمان ، پایگاه نظامی شاپور توسعه یافت و هسته اصلی شهر قزوین به وجود آمد. موقعیت این شهر همواره به عنوان گذرگاه مهم طبرستان و دریای خزر اهمیت فراوان داشت.
با اینکه در کشورمان ایران، نشانه های زیادی از ویژگی های شهری در دوران باستان هم وجود دارد اما اولین خیابان از پیش طراحی شده ی ایران در زمان صفویان ساخته شده آن هم نه در شهر اصفهان، پایتخت اصلی صفویه، بلکه در شهر تاریخی و زیبای قزوین. تا قبل از دوره صفوی، خیابان ها و معابر شهری به صورت ارگانیک ساخته می شدند اما در زمان صفوی با ساخت اولین خیابان از پیش طراحی شده یعنی خیابان سپه در قزوین دوره ی جدیدی از شهرسازی شروع شد.

خیابان سپه از ضلع شمالی به کاخ چهل ‌ستون و عمارت عالی قاپو می رسد و در ضلع جنوبی بعد از پیشی گرفتن از مسجد جامع عتیق به خیابان سلامگاه و خیابان راه ری منتهی می شود. در ضلع شرقی خیابان سپه مغازه های آجرنمای زیادی را می بینید که با وجود جدید بودن اما به سبک و سیاق قدیم ساخته شده اند. ساخت خیابان سپه به زمان شاه طهماسب صفوی برمی گردد، او که در زمان ولیعهدی چند سالی را در قزوین گذراند در زمان سلطنت مدتی پایتخت صفویان را به قزوین منتقل کرد، همین جابجایی، عمران و آبادانی زیادی را برای قزوین به همراه آورد و باعث ساخت جاذبه هایی مثل عمارت دولتخانه، عالی قاپو و … برای قزوین شد. یکی از مهمترین اتفاق هایی که در این دوره در شهر افتاد ساخت خیابان سپه بود، خیابانی که درست جلوی عمارت عالی قاپو ساخته شده و تا مسجد جامع ادامه پیدا می کند.

ظاهرا نام خیابان از نام محله‌ای به نام خیابان در هرات گرفته شده‌ که شاه طهماسب در دوران ولیعهدی در آن شهر ساکن بوده‌ است. در زمان شاه صفی خیابان از سوی جنوب امتداد یافته و به گورستان جنوب شهر قزوین (گورستان کُهَنبر) رسانده‌ شد. بعدها نام این خیابان بر قسمتی از محله شهرستان قدیم اطلاق شد و این بخش از شهر قزوین را محله خیابان نامیدند. خیابان سپه قزوین، که به نام عالی قاپو یا دولتی نیز خوانده می‌شد، امروزه با نام خیابان شهدا شناخته می‌شود. برای ساخت خیابان سپه، اراضی زنگی ‌آباد از میرزا شرف جهان قزوینی خریداری شد مدتی بعد مجموعه کاخ و باغ ‌هایی در این اراضی طراحی و ساخته شد. این خیابان بعدها و در زمان قاجار بزرگ تر شد و بناهای دیگری مثل تلگرافخانه در کنار آن احداث شد.

 در زمان ناصرالدین شاه به دستور مباشر سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین شد، در قسمت جنوبی خیابان یعنی ازمقابل مسجد جامع تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه و چاپارخانه ای در بخش جنوبی خیابان سپه ساخته شد که هر دوی آن ها در سال ۱۳۱۰ خورشیدی ویران شدند و سبزه میدانی بر جای آن ساخته شد که به خاطر کمبود آب ویرانه ماند و سال ها بعد با ساخت خط آهن در قزوین و ایجاد ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه تا ایستگاه امتداد پیدا کرد و سبزه میدان و بخشی از کاروانسرای سعدالسلطنه از بین رفتند. این منطقه از خیابان سپه در حال حاضر محل استقرار بارفروشان است. خیابان سپه و عمارت های تاریخی اطرافش از مهمترین جاذبه های گردشگری قزوین هستند و گردشگران زیادی در سفر به قزوین از آن دیدن می کنند.

سردر عالی‌قاپو در بخش شمالی خیابان واقع شده و یکی از هفت دروازه بزرگی به شمار می رود که رو به دولت‌خانه صفویان باز می‌شده است. بر روی کاشی‌های معرق پیشانی‌ این سردر کتیبه‌ای با خط ثلث به چشم می خورد که کار خوش نویسی آن را علیرضا عباسی انجام داده و یکی از عناصر زیبایی این سردر است.

قسمت شرقی عالی‌ قاپو پر از ساختمان‌های قدیمی است که در میان آن ها مدرسه امید و خانه فرهنگ امیرکبیر به چشم می خورند. درست در پشت سردر عالی‌قاپو چشمتان به مهم‌ترین بنای شهر یعنی عمارت چهل‌ستون می افتد، جایی که در دوره شاه ‌طهماسب محل پذیرایی از مهمانان بوده و در وسط باغ جذابش درختانی هست کهنسال و سربه فلک کشیده. این خیابان در سال های قبل درست مثل قلب مرکز شهر بوده و به ‌عنوان مهم ‌ترین آثار دوران صفویه با وسعتی بزرگ تر از امروز در عصر شاه‌ طهماسب و شاه‌عباس برای پذیرایی از سفرای دولت های بیگانه و بزرگان مورد استفاده قرار می گرفته است. این خیابان امروز هم در محدوده محور فرهنگی واقع شده و مراسم و تجمع های زیادی در آن برگزار می شود.

توصیف‌ها و تعاریفی که عبدی بیک در اشعار خود از دولتخانه صفوی کرده است، بیان‌گر ساختار باغ‌ها است.
عبدی بیک در اشعارش، اولین خیابان ایران را «بهشت ثانی» خوانده و در توصیفات وسوسه کننده‌اش از جوی‌های پر آب، سایه‌سار درختان و خانه‌های اشرافی‌اش گفته است. اسکندر بیک در عالم آرای عباسی درباره آثار شاه طهماسب اول می‌نویسد:
از آثارش عمارت دولتخانه مبارکه دارالسلطنه قزوین و حمامات معدود و چهار بازار و باغ ارم تمامی موسوم به سعادت آباد که به لطافت و  خوبی شهره‌ی جهان و نمونه‌ای از باغ جنان است. بخش‌های باقیمانده از باغ‌های صفوی در مرکز شهر قزوین است؛ از جمله، سبزه میدان و باغی که عمارت چهلستون را دربر می‌گیرد. همچنین بخش‌هایی هم از باغ دارالشفا در نزدیکی بازار باقی مانده است. اگر بخواهید در خیابان‌ سپه و دیدنی‌های تاریخی‌اش گردش کنید، دست کم باید یک نیمروز وقت بگذارید. جاذبه-های این خیابان عبارتند از:

 سردر عالی قاپور:

آنچه حالا عالی قاپوری قزوین نامیده می‌شود، زمانی یکی از هفت در بزرگی بود که به دولت خانه صفویان باز می‌شد. دولت خانه‌ای که در عهد شاه طهماسب و مدتی از عهد سلطنت شاه عباس، مقر حکومتی و محل بروبیای ترکان صفوی بود. از جمله دیدنی‌های سردر عالی، کتیبه‌ لاجوردی رنگی است که به خط خوش «علی رضا عباسی» خوشنویس بی‌همتای عصر شاه عباس مزین است.

  مسجد و مدرسه شیخ الاسلام:

دو لنگه در چوبی مسجد، مدرسه «شیخ‌الاسلام» یا «مسعودیه» که به سختی و با سروصدا بر پاشنه خود می‌چرخند را می‌توانید در انتهای عقب‌نشینی شرقی خیابان سپه ببینید. درب مسجد شیخ‌الاسلام هنگام نماز به روی عابران باز است، اما برای تماشای مدرسه که حالا محل سکونت و سوادآموزی طلاب علوم دینی است باید از سرایدار آن اجازه گرفت.

 مسجد جامع قزوین:

اگر به روایاتی که مدعی‌اند اولین بانی مسجد جامع قزوین، «هارون‌الرشید» عباسی است، اعتماد کنیم باید این مسجد را یکی از کهنسال‌ترین مساجد ایران بدانیم. گنبد فیروزه‌ای رنگ، ۴ ایوان خوش فرم، صحن فراخ و شبستان‌های نیمه تاریک مسجد جامع، یک شبه، یک ساله و یا حتی در یک سده ساخته نشده‌اند.

 آب انبار مسجد جامع قزوین:

40 سالی می‌شود کسی به قصد آب برداشتن، پله‌های آب انبار را دو تا یکی پایین نرفته. ساکنان محله دباغان، زمستان‌ها به شکم این آب انبار، آب می‌بستند تا در تابستان از آب خنکش بنوشند.

مهمانخانه بزرگ قزوین:

از اولین مهمانخانه ایرانی با شکل و شمایل هتل‌های فرنگی چیزی جز چند قطعه عکس سیاه و سفید باقی نمانده است اما بازهم برای گردشگران مکانی بسیار جذاب و تاریخی است. خیابان سپه در سال ۱۳۸۷ به‌ عنوان اولین خیابان ایران در لیست آثار ملی ایران قرار گرفت و در سال‌های ۱۳۸۷ تا ۱۳۸۹ توسط شهرداری قزوین احیاء شد. نیازی نیست که حتما از پیشینه و گذشته ی این خیابان چیزی بدانید آثار تاریخی زیادی مثل مسجد و آب انبار در محدوده خیابان سپه به چشم می خورد که همگی نشان دهنده قدیمی و تاریخی بودن این خیابان هستند.این خیابان از مهمترین آثار دوران صفویه بوده و با وسعتی افزونتر از آنچه در حال حاضر دارد، در عصر شاه طهماسب و شاه عباس بزرگ جهت پذیرایی از سفرای دولت های بیگانه و بزرگان استفاده  می شد.