سرگذشت یهودیان در اصفهان

سرگذشت یهودیان در اصفهان

یهودیه در زمان شاهان فرس در «کوی جهودان» یعنی محله یهود در نزدیکی دهکده خشينان که می شود آن را با محله احمدآباد امروز و کوی امامزاده اسماعیل و مسجد شعیا در محل خشينان سابق تطبیق داد مستقر شدند. یک حد محله جهودان، از صحرای دهکده یوآن شروع می شد و حد دیگر به دهکده خرجان و سنبلان و حد سوم به قریه های کمان، اشکهان و حد چهارم به دهکده های جروان و خشنیان محدود می شد.

مساحت یهودیه هفتصد جریب و مردم آن همه یهود به کارهای کثیف خود مانند حجامت، دباغی، رخت شوری و قصابی مشغول بودند تا آن که مهدی عباسی ، حاكم مسلمان اصفهان به ایوب بن زیاد غضبناک شد و او را به دربار خلیفه بردند و زندانی کردند مردم عرب دهکده طهران (امروز این دهکده به نام شهر تیران نامیده می شود) که از قبیله تمیم بودند، تصمیم گرفتند که مسجد جامع بزرگی بنا کنند و منبر مسجد ایوب بن زیاد را به آن جا منتقل کنند در نتیجه می شود گفت اول مسجد بزرگی که در اصفهان بنا شد مسجد خشينان بوده است که در خلافت علی بن ابیطالب (ع) و به وسیله عمربن خطاب بنا شد.

ابن حوقل و مقدسی جغرافی نویسان قرن چهارم هجری می نویسد که در شهر در کنار یکدیگر جای داشته است، یکی جی و دیگری یهودیه، جی در خاور که به آن شهرستان گفته می شده و باروئی با صد برج داشته است و یهودیه دو برابر جی بوده است و در زمان بخت النصر (۶۰۵ - ۵۶۲ ق.م) یهودیان را از بابل کوچ داد و در این مکان ساکن کرده است.

مقدسی در کتاب (احسن التقاسيم في معرفة الاقاليم ضمن توصيف اقليم) جبال درباره اصفهان و یهودیه چنین می نویسد: یهودیه قصبه اصفهان و جایی است بسیار بزرگ و آباد و معمور - اهالی آن بسیار خیر و صاحب جود و منش. این شهر شهر تجارت و معاملت است... بنا به روایتی بخت النصر چون بر بیت المقدس غلبه نمود و استیلا یافت بنی اسرائیل را از آن جا بیرون کرد آن ها در بقاع و اماکن ارض گردش و جستجو نمودند تا شهری را پیدا نمایند که شبیه به بلد خودشان باشد و در آن ساکن شوند، هیچ جا را به وصفی که می خواستند نیافتند مگر قصبه یهودیه اصفهان را. لذا در آن جا ساکن گردیدند.

سند تاریخی

در سال های ۲۲-۱۳۲۳ ضمن تجدید ساختمان سقف کنیسه حضرت یعقوب(ع) در قبرستان قدیمی یهودیان اصفهان که به نام استرخاتون، (سارح بت أشر) واقع در قریه پیربکران در ۳۰ کیلومتری جنوب غربی اصفهان که توسط انجمن ملی و خیریه کلیمیان از زیر خاک های انباشته شده کتیبه سنگی بیرون آورده شد و اکنون بر دیوار یکی از طاق نماهای داخل کنیسه نصب است که طول آن ۹۵ و عرض آن ۷۵ سانتی متر است و به خط عبری برجسته مشتمل بر آیاتی از تورات و تاریخ تحریر آن و نصب آن در اوایل قرن دوم مسیحی است که قدمت و سابقه طولانی اقامت یهودیان را در اصفهان نشان می دهد.

يهوديان در خمین

در سال های اولیه قرن بیستم چندین خانواده یهودی از گلپایگان خمین رفتند و ساکن شدند و تقریبا تا اواخر جنگ دوم جهانی ساکن این شهرستان بودند. شغل برخی از یهودیان طبابت بود. معروف ترین پزشک یهودی در خمین «حکیم شعبان» نام داشت و در بین مردم به مهارت در معالجه بیماری چشم مشهور بود و مراجعانی حتی از شهرهای مختلف داشت.

ژان اوبن وزیر مختار فرانسه در ایران که حدود سال های ۱۳۲۵ ه ق یعنی اوایل سلطنت محمدعلی شاه قاجار از خمین گذاشته است در سفرنامه خود نوشته است. در سراسر دهکده های عراق عجم طبابت در اختیار طبیب های یهودی است، درباره طبیب روستای بزرگ ورچه در ۲۰ کیلومتری شمال غرب خمین نوشته است این طبیب یهودی، تنها زندگی می کند اما برای برگزاری عید پاک و عید میوهبندان به گلپایگان می رود تا مراسم مذهبی را در میان خانواده خود برگزار کند. در ایامی که او در ورچه زندگی می کند، دائما در آبادی های حول و حوش در حرکت و رفت و آمد است. تمام معلومات پزشکی را از پدرش به ارث برده است که شخص اخير الذکر نیز از یزد به جای دیگری گلپایگان مهاجرت کرده است. او شخص حجامت می گیرد، تنقیه می کند.