تاریخ سینمای ایران

سینما در ایران

کاوش های باستان شناسی نشان میدهند که هنرمندان ایرانی به تصویر سازی و حرکت آنها توجه داشته اند. آنها حرکت پی در پی انسان و حیوان را بر دیوارها و طرف ها نقش می کردند. که کهن ترین نمونه آن، کاسه ای سفالین از حدود ۵۰۰۰ سال پیش است که از شهر سوخته در سیستان بدست آمده است. در کتاب حبیب السیر نوشته خواندمیر از شخصی با نام استاد محمد نام برده شده است که روی صفحه ای شیشه ای ۳۲ نوع شکل را  نقاشی کرده بود.

به طوری که با چرخاندن و حرکت دادن صفحه شیشه ای، ۳۲ شغل با پیشه نقاشی شده روز آن را می شد به ترتیب مشاهده کرد. عکاسی و سپس سینما در دوران قاجاریان (۱۲۱۰_۱۳۴۴)وارد ایران شد . ناصرالدین شاه قاجار در دربار عکاس باشی داشت و خودش نیز عکاسی می کرد.
مظفر الدین شاه قاجار در نخستین سفرش به اروپا (۱۳۱۷) به همراه میرزا ابراهیم خان عکاس باشی پس از تماشای فیلمی با دستگاه سینما توگراف (دوربین فیلمبرداری) در پاریس، به عکاس باشی دستور داد تا یک دستگاه سینما توگراف برای دربار بخرد. عکاس باشی پس از تهیه این دستگاه، از جشن گل در کشور بلژیک که مظفر الدین شاه در آن حضور داشت، فیلم تهیه کرد. فیلم برداری و نمایش فیلم در آغاز پرهزینه و ویژه دربار و اشراف بود.

اما عکاس باشی که می خواست این هنر را مردمی کند، از مراسم عزاداری ماه محرم در سبزه میدان تهران و برخی ایین ها و مراسم مذهبی دیگر نیز فیلم تهیه کرد.
درهمین دوره، میرزا ابراهیم خان صحاف باشی که برای سیاحت به اروپا سفر کرده بود با سبب علاقه اش به سینما هنگام بازگشت به ایران، یک دستگاه نمایش فیلم(آپارات) و چند حلقه فیلم خرید و با خود آورد. او در حیاط پشت خانه اش یک سالن نمایش فیلم برای مردم دایر کردو بیشتر فیلم های کمدی آن دوره را به نمایش گذاشت. او پس از مدتی نخستین سالن عمومی سینما را دایر کرد. در سال ۱۲۸۶ مهدی روسی خان (ایوانف)، عکاس دربار با خرید یک دستگاه نمایش فیلم و چندین حلقه فیلم، نمایش فیلم را در دربار و خانواده های اشراف اغاز کرد. پس از او مهاجری قفقازی به نام آقایف مشهور به تاجر باشی، مکان هایی را برای نمایش فیلم دایر کرد. به ابن ترتیب عده بیشتری از مردم توانستند بر پرده نمایش، تصویر متحرک تماشا کنند. خان بابا معتضدی که در سوییس و فرانسه در رشته فیلم برداری تحصیل کرده بود، پس از بازگشت به این با فیلم سازی پرداخت.فیلم صامت افتتاح نخستین مجلس شورای ملی ایران(در مهر ماه ۱۲۸۵ شمسی) و نیز فیلمی از مراسم تاج گذاری رضا شاه پهلوی (۱۳۰۵ شمسی) از فیلم های مستند او هستند.
از سال ۱۳۰۹ تا ۱۳۱۵ شمسی (دوره اول سینما) چند کار مهم در سینمای ایران انجام شد.

اوانس اوگانیانس، نویسنده و کارگردان ارمنی ، نخستین مدرسه  سینمایی را در ایران تاسیس کرد و فیلم صامت حاجی آقا آکتور سینما را ساخت. در همین دوره، نخستین فیلم بلند داستانی ایرانی نیز به نام آبی و رابی به مدت ۶۰ دقیقه با فیلم برداری خان بابا معتضدی ساخته شد. و نخستین مجله سینمایی به نام سینما و نمایش ها انتشار یافت. عبدالحسین سپنتا و اردشیر ایرانی در سال ۱۳۱۲ شمسی، نخستین فیلم داستانی ناطق فارسی به نام دختر لر را در شهر بمبئی هندوستان ساختند. دختر لر، در حدود ۵ سال پس از ساخت نخستین فیلم ناطق در جهان، ساخته شد. صدیقه(روح انگیز) سامی نژاد نقش دختر لر را به عهده داشت. او نخستین بازیگر زن ایرانی است.
به سبب وقوع جنگ جهانی دوم (۱۹۳۹_۱۹۴۵) و پیامدهای آن( تغییر سلطنت و به هم ریختگی سیاسی و اجتماعی ) مدت ۱۱ سال در ایران فیلمی ساخته نشد. در این دوره کار مهم علاقه مندان به سینما ساختن سالن سینما و وارد کردن فیلم های خارجی و نمایش آنها به زبان اصلی بود.
دوره دوم فیلم سازی در ایران از سال ۱۳۲۶ شمسی، با فیلم طوفان زندگی ساخته علی دریا بیگی آغاز شد و تا سال ۱۳۴۳ در حدود ۳۱۶ فیلم ساخته شد. از ان میان فیلم واریته بهاری ساخته پرویز خطیبی نخستین فیلم چند قسمتی (اپیزودیک) ایران است. از سال ۱۳۴۳ تا ۱۳۵۷ دوره سوم سینمای ایران نام گرفته است. در این سالها دو گونه فیلم ساخته شد.

فیلم هایی که به مسایل سطحی جامعه  می پرداختند. و فقط جنبه تجاری و سرگرمی داشتند و نزد منتقدان به فیلمفارسی شهرت یافته اند. گونه دیگر فیلم هایی هستند که با تاثیر پذیری از جریانی با نام روشنفکری در ایران ساخته شدند. این فیلم ها بینش و روشی نو داشتند. مانند جنوب شهر و شهر قوزی با کارگردانی فرخ عفاری، خشت و آیینه به کارگردانی ابراهیم گلستان، سیاوش در تخت جمشید به کارگردانی فریدون رهنما و ضربت با کارگردانی ساموئل خاچیکیان، گاو به کارگردانی داریوش مهرجویی و گوزن ها به کارگردانی مسعود کیمیایی نیز از فیلم های مطرح این دوره اند. در سال ۱۳۵۷ به سبب رویداد انقلاب اسلامی، از روند تولید فیلم داستانی کاسته شد. بعضی از فیلم های ساخته شده نیز امکان اکران (نمایش فیلم در سینما) نیافتند. در این دوره بسیاری از فیلم سازان به ثبت تصویرهای وقایع دوره انقلاب پرداختند.

پس از پیروزی انقلاب، سینما وارد مرحله جدیدی شد که می توان آن را دوره گذار نامید. این دوره با شروع جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۵۹ بینش تازه ای یافت. چند فیلم تاثیر گذار این دوره عبارت اند از : مستند اجتماعی تازه نفس ها ، به کارگردانی کیانوش عیاری و مرگ یزدگرد به کارگردانی بهران بیضایی. از سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۶ دوره چهارم سینمای ایران نام گرفته است. با تاسیس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، آغاز جشنواره فیلم فجر، تاسیس خانه سینما و تاسیس چند موسسه دیگر همراه بوده است‌ این دوره با نگاه به رویدادهای انقلاب اسلامی و سینمای جنگ شکل گرفت.از چند فیلم تاثیر گذار این دوره  می توان از باشو غریبه کوچک به کارگردانی بهرام بیصایی، ناخدا خورشید به کارگردانی ناصر تقوایی، دیده بان و آژانس شیشه ای به کارگردانی ابراهیم حاتمی کیا و سفر به چزابه به کارگردانی رسول ملاقلی پور نام برد.
جشنواره فیلم فجر هر سال با ارزشیابی فیلم ها، به بهترین فیلم، بهترین کارگردان، بهترین بازیگر، بهترین فیلم نامه، و موسیقی فیلم و نیز بخش های دیگر جایزه سیمرغ بلورین اهدا می کند.
از سال ۱۳۷۶ دوره ای در سینمای ایران اغاز شده که با موفقیت سینمای ایران در محافل جهانی و بدست آوردن جایزه های مهم همراه بودا است. تاسیس موزه سینما، حضور فیلم سازان نسل جوان، و پیشرفت فنی سینما از رویدادها ی این دوره است.

در این دوره که دوره پنجم سینمای ایران نامیده شده است، چندین کارگردان جوان، نخستین فیلم های سینمایی خود را ساختند و چهار فیلم ایرانی مهم ترین جایزه های سینمایی جشنواره های جهانی را بدست آوردند. طعم گیلاس با کارگردانی عباس کیارستمی ، بهترین فیلم جشنواره کن(۱۹۹۷ میلادی) دایره به کارگردانی جعفر پناهی بهترین فیلم جشنواره ونیز(۲۰۰۰ میلادی)، جدایی نادر از سیمین به کارگردانی اصغر فرهادی بهترین فیلم جشنواره برلین(۲۰۰۰ میلادی ) و همچنین برنده جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی (۲۰۱۲ میلادی) و فروشنده به کارگردانی اصغر فرهادی برنده بهترین فیلم نامه جشنواره کن(۲۰۱۶) و برنده جایزه اسکار بهترین فیلم خارجی. (۲۰۱۷میلادی)