سینمای اصغر فرهادی چه ویژگیهایی دارد

سینمای اصغر فرهادی چه ویژگیهایی دارد  (1)

در سینمای ایران از زمان ورود دوربین تا زمانه کنونی، بارها شاهد ظهور فیلم سازان شاخصی بوده ایم. این ها کسانی بوده اند که بصورت فردی رشد یافته اند و با ساخت چند فیلم، مشخص شده که آنها با بدنه سینما تفاوت فراوانی دارند و قرار نیست مانند بقیه فیلم بسازند.
در واقع میتوان گفت که در ایران هیچگاه سینما، مدیریت قوی و مطلوبی را تجربه نکرده است. ما هیچگاه شاهد این نبوده ایم که یک جنبش در سینمای ایران به راه بیفتد. هیچوقت نشده در سینمای کشور خودمان، ببینیم که تعدادی فیلم ساز در کنار یکدیگر بنشینند و تصمیم بگیرند که با یک بیانیه و مانیفست مشترک جنبشی به راه بیندازند.
زمانی میتوان پذیرفت که چنین جنبشی وجود دارد که این عده از کارگردان های سینما، چه در فرم و چه در محتوا تلاش کنند آثار مشابهی داشته باشند. شما اگر جنبش موج نوی فرانسه را بررسی کنید، اگر فیلمهای نئورئالیستی ایتالیا را ببینید، سینمای مطبخی انگلستان، اکسپرسیونیسم آلمان و امپرسیونیسم فرانسه، تمامی اینها فیلم هایشان اشتراکات زیادی داشته است. در این نمونه ها، همواره فیلمسازان بصورت هماهنگ با هم فیلم ساخته اند و تلاش شده تا دغدغه های مشترکی را به تصویر بکشند.
با راه افتادن چنین جنبش هایی، همیشه شاهد تاثیرات ماندگار و جاودان آنها بر سینما بوده ایم. وقتی میگوییم موج نوی فرانسه، در واقع این جنبش تا زمان حال هم تاثیرات خود را گذاشته و به خوبی نیز قابل تشخیص است. اگر اکنون فیلمی بخواهد به موج نوی فرانسه ادای دین کند، ما خیلی ساده متوجه این شباهت میشویم. چرا که آن جنبشی بوده که تعداد زیادی فیلم مشابه ساخته است و این مجموعه فیلم ها برای سالهای سال مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند، تاثیراتشان بر آیندگان ردیابی شده و مخاطبان سینما آن را به خوبی شناخته اند.

اما غرض از این بحث، این است که مشخص شود ما در ایران هیچگاه جنبش سینمایی نداشته ایم. به اشتباه گفته میشود که مثلا در دهه 1340 و 1350 موج نویی هم در سینمای ایران بوجود آمده است. داریوش مهرجویی با ساختن فیلم گاو یا مسعود کیمیایی با ساختن قیصر این موج نو را پدید آورده اند. اما این ادعا کاملا اشتباه است. فیلم های آن دوره را که تماشای می کنیم متوجه میشویم که آنها هیچ کدام از ویژگی های یک جنبش را نداشته اند.
هیچگاه فیلم سازان آن دوره دور یکدیگر جمع نشده اند تا صحبت کنند، بحث کنند، نتیجه گیری کنند و نهایتا تصمیم بگیرند تا نوع خاص و تازه ای از سینما را دنبال کنند. اکنون که دهه ها میگذرد این قضیه بیشتر برایمان مشخص میشود. تاثیرات خاص و مسیر ویژه ای در کار نبوده است که ما اکنون بتوانیم آن تاثیر و مسیر را در سینمای کنونی ایران بررسی کنیم. نه داریوش مهرجویی به کیمیایی شبیه بوده است و نه فیلم گاو را با فیلم قیصر میتوان در یک مکتب یا جنبش دسته بندی کرد.

حتی دیگر فیلم های آن دوره را هم که تماشا میکنیم دقیقا به همین نتیجه میرسیم. فیلم گاو و قیصر و مسعود کیمیایی و داریوش مهرجویی نیز صرفا برای مثال و نمونه ازشان یاد شد.
بنابر همین استدلال، در ایران صرفا کسانی وجود داشته اند که بصورت انفرادی تلاش هایی کرده اند و تاثیرات بزرگی بر سینمای ایران گذاشته اند. سهراب شهید ثالث، کسی بود که در سینمای قبل از انقلاب ایران، مسیری ویژه و نو را شروع کرد و ادامه داد. سهراب شهید ثالث را نمیتوان یک جنبش یا مکتب دانست اما بصورت پیش تاز و آوانگارد، او فیلمساز شاخصی در سینمای ایران بود.
کمی بعدتر، عباس کیارستمی دقیقا چنین تاثیری بر سینمای ایران گذاشت. در مورد عباس کیارستمی بهتر است که کمی بیشتر تدقیق کینم. او کسی است که تا زمانی که در قید حیات بود، مسترکلاسها، ورک شاپها و دوره های آموزشی فراوانی در ایران و سرتاسر دنیا برگزار کرد. شاید الان هزاران نفر در اقصی نقاط دنیا وجود داشته باشند که زمانی شاگردکیارستمی بوده اند.

محبوبیت عباس کیارستمی در ایران و جهان نیز، باعث شده تا تعداد زیادی از کارگردانان تلاش کنند طبق جهان بینی و فرم و شکل سینمای او فیلم بسازند. پس اگر قرار بود جنبش و مکتبی شکل بگیرد، عباس کیارستمی بیش از همه این توان را داشت که یک جنبش به راه بیندازد. اما این اتفاق نیفتاد. باید سوال کنیم چرا در حال حاضر هیچ کسی نیست که مانند عباس کیارستمی فیلم بسازد؟
مثلا در ایران جعفر پناهی و در جهان، نوری بیلگه جیلان فیلم ساز ترکیه ای، تاکنون فیلم هایی ساخته اند و خود را نیز وامدار کیارستمی دانسته اند، اما باز هم فیلمهای آنان را نمیتوان کیارستمی وار دانست. عباس کیارستمی خودش مسیر خودش را پیدا کرد، آن را تنهایی طی کرد و با هیچ کسی هم مسیر نشد و به همین دلیل تا پایان عمر هم یکه و تنها و پیشتاز سینمای خودش بود و هیچگاه کیارستمی تکثیر نشد.

اما مهمترین فیلمساز ایران بعد از دو نفری که یاد شد، اصغر فرهادی است. او در زمانه ما نه تنها بزرگترین فیلمساز ایرانی است، بلکه شناخته شده ترین فیلمساز ایران در جهان و احتمالا، یکی از فیلم سازان خوب و مطرح سینمای جهان نیز محسوب میشود.
در حال حاضر فیلمسازی به سبک اصفر فرهادی بسیار رواج دارد. جهان بینی او که تلاش دارد بدون هیچ قضاوتی به آدمها نگاه کند و تمام مسائل را هم نسبی ببیند و از کلی گرایی پرهیز دارد، اکنون در بسیاری از فیلمها مطرح است. کافی است فیلمهای کوتاهی که در هر سال به تعداد 3 هزار فیلم در ایران ساخته و پخش میشود را بررسی کنید. شاید بتوان گفت نیمی از این فیلم ها وامدار سینمای اصغر فرهادی هستند.
فرهادی هم مانند کیارستمی کلاس ها، ورک شاپ ها و دوره های آموزشی فراوانی را برگزار میکند و تاثیراتش را میبینیم. اما حتی هنوز هم سینمای ایران به یک مکتب و جنبش نرسیده است. اصغر فرهادی تنهایی مسیر خود را یافته و در این جهان بینی و فرم با کسی شریک نبوده است.
اما سینمای اصغر فرهادی چه دارد که اینقدر در ایران و خارج از ایران مطرح است؟ چه چیزی باعث شده تا همه امکانات در اختیار وی گذاشته می شود تا در فرانسه فیلم بسازد؟ خاویر باردم و پنه لوپه کروز از علاقه شان به همکاری با فرهادی بگویند و او الان یکی از معروف ترین فیلم سازان جهان باشد؟ در مطلب بعدی خصوصیات سینمای فرهادی را بررسی خواهیم کرد.