فیلم و عقاید در تحلیل فیلم (6)

فیلم و عقاید در تحلیل فیلم (6)

هنگامی که نویسنده از نظر زیباشناسی فیلم را مورد توجه قرار می دهد، باید عوامل زیادی را در نظر بگیرد. آیا فیلم زیباست؟ به عبارت دیگر آیا فیلم دارای هماهنگی، وحدت، تقارن و تناسب است؟ آیا موضوع اصلی را می توان موضوعی عام توصیف کرد؟ آیا فیلم به مسائل مهم و پیچیده محیط انسان می پردازد، یا به موضوعات فرعی و بی اهمیت؟ ایا فیلم از نظر بیان، غنی و پر بار است؟ یا صحنه ها تکرار می شوند؟ نویسنده همچنین در صدد است که کنترل فیلمساز بر مواد کار خود، انتخاب دیدگاه و به خصوص نحوه به کارگیری زبان تصویری را مورد ارزیابی قرار دهد.
يك منتقد همیشه فیلم را به عنوان وجودی کامل ارزیابی می کند. و اگر چه ممکن است عیب و نقصی در فیلم دیده شود، باید به این اشکالات با دیده اغماض بنگرد. اگر فیلم در مجموع قوی، اصیل و با روح است، عیبهای آن نقایصی جزئی تلقی می شوند.
مقدمه ارزیابی يك فيلم باید با عباراتی ساده، گویای قضاوت نویسنده درباره کل فیلم باشد. نویسنده در متن مقاله خود سعی می کند عناصری از فیلم را که موجب قضاوت مثبت یا منفی درباره فیلم شده مجزا کرده و سپس مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که ارزیابی همیشه متضمن قضاوت است ضروری است که نویسنده موضع گیری کند، به عبارت دیگر او نمی تواند بی تفاوت بماند. اگر استدلال او متقاعد کننده و منطقی باشد کل مقاله نیز دارای اثری مثبت خواهد بود.

واقعه پل آول کريك: ارزیابی
واقعه پل آول کريك (۱۹۶۱) ساخته رابرت انریکو، نمونه بارزی از توانایی فیلم داستانی کوتاه است. با وجود اینکه فیلم نسبت به منبع ادبی خود که داستانی کوتاه از آمبروس بيرس بود وفادار است، ولی از بسیاری جهات از اصل آن نیز بهتر شده است.
به عنوان مثال، در اصل داستان، انگیزه روشنی برای اعدام وجود دارد، ولی انریکو فقط مردی را نشان می دهد که قرار است به دار آویخته شود. در نتیجه فیلم بی زمانی و عمومیتی پیدا می کند که در اصل داستان دیده نمی شود. قهرمان فیلم کشاورزی از ایالات جنوبی امریکا به نام پیتون فارکوئر، نماینده تمام انسانهایی می شود که عاشق زندگی ولی محکوم به مرگ هستند.
انریکو با تغییر زیرکانه چند دیدگاه موجب می شود که تماشاگر خود را به جای محکوم ببیند. در ابتدا، دوربین از جریان روی پل بسیار دور است. اما بلافاصله با يك نمای تعقیبی، آرام و یکنواخت، به سمت پل فرود می آید و تماشاگر را به صحنه اعدام می کشاند. در این هنگام دیدگاه دوربین، از دیدگاه راوی ناظر به دیدگاه راوی شرکت کننده در داستان (سربازان متفقین)، سپس به راوی اول شخص (فارکوئر) و بالاخره به تك سخنگویی درونی (فرار خیالی) تغییر می کند. این تغییر دیدگاه دوربین موجب می شود که تماشاگر جریان اعدام را از دریچه چشمان مرد محکوم، درك و تجربه کند.

کار دوربین در فیلم مقتصدانه، اما بسیار القا کننده است. به عنوان مثال زاویه های سر بالای دوربین از سربازان، آنها را بسیار مقتدر و مسلط نشان می دهد و بر عکس مرد محکوم، بی پناه و وحشتزده به نظر می رسد. در قسمتهای بعدی فیلم، انریکو از عدسی تله فوتو در صحنه حمله مرد کشاورز به زنش به طرز القا کننده ای استفاده کرده: اگر چه او نومیدانه می دود، عدسی چنین وانمود می کند که راه به جایی نمی برد.
نوار صدای فیلم، به جز چند مورد استثنا اکثرا همان صداهای طبیعت است. تا آنجا که فیلم تأکید بر زندگی است صداهایی که انریکو انتخاب کرده فوق العاده مناسب به نظر می رسد. در بسیاری موارد، صداها کمی اغراق آمیزند تا حساسیت محکوم به مرگ را نسبت به زندگی که در شرف جدایی از آن است نشان دهد.
در این فیلم استفاده مبتکرانه ای از نماد و طنز شده است. زمانی که گروهبان ساعت جیبی کشاورز را بلند می کند، انريكو استعارة بصری گیرایی به کار می برد. همچنین محکوم که با طنابی به دور گردن به روی آبهای رودخانه آول کريك (آب نمادی از زندگی سنتی است) معلق مانده، چه از لحاظ تمثیلی و چه به معنای واقعی اسیر دزدان زمان شده است.

طنز کلی فیلم - اعتقاد تماشاگر به اینکه شاهد فرار معجزه آسای يك محکوم است، حال آنکه در حقیقت تماشاگر شاهد گذشت لحظه ای از زمان در ذهن مردی در حال مرگ بوده است - بیانگر سایر جنبه های طنز آلود فیلم است. حواس فارکوئر با فرار خیالی اش به شکل خارق العاده ای تند و تیز می شود: او رگهای يك برگ، تنیدن تار عنکبوت، حالت جواهر مانند شبنمی که موجب انکسار نور می شود را می بیند، و می ایستد تا عطر گلی را استشمام کند. جنبه طنز آن در اینجاست که فیلم ظاهرا درباره مرگ است حال آنکه در حقیقت فیلمی در ستایش از عظمت حیات و انگیزه های غریزی بقا از کار در می آید.

بیشترین بخش ایراد وارد بر فیلم به نتیجه گیری آن است. نظر بدگویان آن است که فیلم طوری طرح ریزی شده که عمدا بیننده را اغفال کند. بررسی دقیق فیلم، معلوم می کند که چنین نیست - انریکو از اشارات سمعی و بصری فراوانی استفاده کرده است تا بگوید که فیلم زمان عینی را فدای زمان ذهنی ساخته است. با وجود اینکه حداقل چهار نمونه دیگر از تغییر زمان در فیلم وجود دارد، ولی مثال بارز آن درست بعد از زمانی است که پس از بریدن طناب، فارکوئر به داخل رودخانه آول کريك سقوط می کند. دوربین حرکات سربازان متفقین را با حرکت کند نشان می دهد و صداها به تدریج پایین می آید، گویی زمان کند شده است. از آنجا که فرار خیالی محکوم در واقع در يك ثانیه اتفاق می افتد، تغییر زمان توسط انریکو بر حق و مناسب به نظر می رسد.
واقعه پل آول کريك، تأکیدی مجدد بر ارزشمندی زندگی انسان است. تسلط انریکو بر رسانه ای که در اختیار دارد نگرشی غیر معمول و دورنگر نسبت به یکی از ابعاد مهم تجربه بشر به دست می دهد. با وجود اینکه فیلم از لحاظ هنری يك شاهکار نیست، ولی يك نمونه عالی از فیلم داستانی کوتاه است.

بدون شك در حال حاضر نیازی اصولی به نقد هنری فیلم احساس می شود. این حقیقت که متأسفانه در حال حاضر نقد با ارزشی نوشته نمی شود آشکارا اثر معکوسی بر کیفیت هنری فیلمهای کنونی داشته است. ما به منتقدین آگاه و حساس نیاز داریم تا این امکان به وجود آید که شکاف بین فیلمساز و تماشاگر پر شود. به عبارت دیگر، بالا بردن کیفیت و کمیت نقد فیلم می تواند شناخت ما را نسبت به فیلمهای پیچیده تر بالا برد.
اگرچه طرز تلقیهای متفاوت نسبت به فیلم به عنوان يك هنر موجب دلگرمی است، اما قبل از آنکه فیلم بتواند به مقام هنری شایسته خویش دست یابد مسلما باید تغییرات زیادی در آن انجام شود. فیلم نیز مانند هر هنر دیگری متکی به حمایت بینندگان خود می باشد و ما در برابر نقایص، دستاوردها و آینده آن به مفهوم واقعی مسئول هستیم.