معبد آناهیتا کرمانشاه

معبد آناهیتا کرمانشاه

معبد آناهیتا در کرمانشاه، بزگترین بنای سنگی ایران بعد از تخت جمشید می باشد که در مرکز شهر کنگاور در استان کرمانشاه قرار دارد. اینجا یکی از آثار باستانی ایران زمین می باشد که از گذشته های دور به یادگار مانده است. این مجموعه ی با ارزش و باستانی متعلق به دوران پیش از میلاد مسیح می رسد. اگر به نوشته های تاریخی و متون باستان شناسی نگاه بیندازیم گفته شده است که این معبد را در گذشته بعنوان مکانی برای گرامیداشت و بزرگداشت مقام الهه ی آب، آناهیتا مورد استفاده قرار می دادند. این بنا بعد از ظهور دین مبین اسلام در کشور ایران تغییرات زیادی را به خود دید و همین امر باعث بوجود آمدن شک و تردید زیادی در مورد تاریخچه ی این مکان شده است.

همانطور که گوردخمه های اسحاق وند را به سه دوره ی تاریخی نسبت داده اند، قدمت این مکان نیز به سه دوره ی هخانشیان، اشکانیان و ساسانیان برمی گردد. معبد آناهیتا یا مجموعه ی تاریخی کنگاور در واقع بعنوان محل کنگیار قدیم خرابه های اشکانی نام گذاری شده است. این مکان تاریخی در سال 1310 با شماره ی 31 به ثبت آثار ملی رسید. محل قرار گیری این مکان باستانی در مسیر همدان به کرمانشاه امروزی از ضلع غربی محوطه ی معبد گذر می کند و در پایین این معبد دشت بسیار زیبای کنگاور قرار گرفته است.

معبد آناهیتا که بنایی عظیم و تاریخی می باشد بر روی تپه ای به ارتفاع 32 متر نسبت به زمین های همجوار خود قرار دارد. در قسمت ورودی بنا پله هایی دو طرفه قرار دارد که در سمت جنوبی تعبیه شده اند و در بخش شمالی بنا نیز پله هایی یک طرفه وجود دارد که این پله ها به ساختمان معبد ختم می شوند. در همجواری های این بنا اما زاده و مسجدی نیز ساخته شده است. این مکان ها نیز زیارتگاه بسیاری از مردم از گذشته تا امروز محسوب می شوند. در 2 کیلومتری ساختمان معبد نیز معدنی به اسم معدن سنگ چهل مران وجود دارد.

در مورد تاریخچه ی بنا می توان گفت، در گذشته باور مردم به خدایان بود که هرکدام خدای قسمتی از طبیعت بودند، مثلا آناهیتا بعنوان الهه ی آب، فرشته ی فراوانی، زیبایی و باروری محسوب می شده است. این الهه از مقام و قداست زیادی برخوردار بوده است.این نوع عقیده بر اساس مستندات تاریخی به قرون قبل از میلاد برمی گردد. بر طبق نوشته ها و مدارک تاریخی،اولین سنگ بنای این معبد در عضر هخامنشیان گذاشته شده است و ساخت آن در دوران های بعد از هخامنشیان نیز ادامه یافته است. ساخت این معبد تاریخی در دوره ی ساسانیان به اتمام رسیده است. برخی دیگر از محققین نیز این بنای تاریخی را کاخی ناتمام برای خسروپرویز معرفی کرده اند. تعدادی از مورخین نیز آن را به اواخر سده سوم آغاز سده دوم قبل از میلاد و عده ای نیز این بنا را به سده اول قبل از میلاد نسبت می دهند. سیف الله کامبخش فرد، کاوشگر بنا می باشد، وی این بنا را به سه دوره ی هخامنشی، اشکانی و ساسانی نسبت می دهد و مسعود آذرنوش می گوید که این بنا کاخ ناتمام خسروپرویز در اواخر دوره ی ساسانی می باشد.

قرن های زیادی از زمان ساخت این بنا می گذرد و این جا نیز همچون دیگر جاها، با حوادث و سوانح طبیعی و تخریب های انسانی مواجه بوده است. تخریب هایی که عمدی و یا طبیعی و غیرعمدی بوده اند. از همین رو نمی توان در مورد تاریخ دقیق ساخت آن، اظهارنظر قطعی کرد. یک جغرافیا دان یونانی به نام ایزیدور خاراکسی، در سال 37 میلادی، در یکی از کتاب های خود به نام ایستگاههای پارتی، برای اولین بار از معبد آناهیتا در شهر کنگاور به عنوان معبدی متعلق به آرتمیس یاد کرده است.

محققان زیادی معبد آناهیتا را معبد الهه ی ایرانی و معادل با آرتمیس یونانی دانسته اند و بعدها این معبد به معبد آناهیتا مشهور شد. البته در سال های اخیر کاوش هایی در این بنا صورت گرفت که اطلاعات بسیار خوبی را در مورد ابعدا بنا در اختیار کارشناسان و باستان شناسان قرار داده است. و اما معماری این بنا از نکات و ویژگی های بسیار ارزنده ای برخوردار است. نقشه ی بنای معبد آناهیتا، یک چهار ضلعی ساده می باشد که ابعاد هر ضلع آن 209 متر در 242 متر برآورد شده است. در ساخت این بنا، از لاشه های سنگ و ملات به ضخامتی رابر 18 متر استفاده کرده اند. البته ضلع شمالی معبد آناهیتا ضخامتی متفاوت با دیگر قسمت ها دارد.

جوی های سنگی در اطراف وجود دارند که آب رودخانه را میزان کرده و به طرز باشکوهی به آبگیری وسط معبد آناهیتا هدایت می شده است. یکی از ویژگی های بارز و شکوهمند این معبد، نوع تقسیم آب و جریان آب می باشد چراکه به دنبال این بودند که این عنصر مقدس را به زیباترین شیوه ی ممکن به نمایش بگذارند. دالان هایی در چهار طرف معبد آناهیتا تعبیه شده است که در کف آن ها جوی های آبی قرار دارد که به صورت رفت و برگشت آب را به وسط معبد هدایت می کردند.  در دو طرف معبد نیز سر چهار گاو در هر دو طرف به صورت رو در روی یکدیگر قرار دارد. این گاوها در زمانی عکس آنها در روی آب نقش می بسته است.

ویژگی منحصربفردی که این معبد دارد و به جرات می توان هیچ یک از معابدی که در سرتاسر دنیا وجود دارند این ویژگی را ندارند این است که روی هر کدام از دیوارها، ردیفی از ستون های با قطر زیاد قرار گرفته است و ارتفاع ستون ها تقریبا سه برابر قطر آن ها می باشد. در ساخت دیوارهای این معبد نیز از سنگ و ملات گچ استفاده شده است. در نمای بیرونی آن نیز به صورت خشکه چین سنگ های تراشیده شده ای قرار داده اند.

در مورد سبک معماری معبد آناهیتا نظرات و تعابیر گوناگونی وجود دارد، این مساله از طرف مستشرقان اروپایی و ایرانی بررسی شده است. اما اولین افرادی که به بررسی و کشف سبک معماری این معبد پرداخته است اوژن و پاسکال کست می باشند که توانستند طرح های دقیقی در مورد کنگاور تهیه کنند. به اعتقاد آنها سبک معماری معبد آناهیتا بر اساس معماری سبک یونانیان می باشد.

جای بسی ناراحتی است که مردم خودمان در حق این بنای بسیار با ارزش و باستانی کم لطفی می کنند. تعدادی از مردم کنگاور با ذوب کردن آهک و ملات این بنا باعث تخریب و از بین رفتن قسمت هایی از آن شده اند. زلزله ای نیز در سال 1336 اتفاق افتاد ضربه ای جداگانه به این بنا وارد کرد. معبد آناهیتا، بعنوان یکی از مهم ترین میراث ملی می باشد که بدنبال ثبت آن در یونسکو می باشند. حیف است که در حق آن کم لطفی بکنید. کافیست یکبار به اینجا بروید تا ارزش واقعی آن را درک کنید.