معماری اتاق ها و راهروهای مجموعه تخت جمشید

معماری اتاق ها و راهروهای مجموعه تخت جمشید

بخش شرقی ساختمان شورا به گونه میانگین در مرز یک متر بلندتر از بخش اصلی و مرکزی آن است. پلکانی آجری از ایوان شرقی حیاط ۴ متر به رویه بلندتر اتاق ۵ پدیدار است و هر چند نشانه ای از پایه های سنگی ستونها در اتاق مزبور پیدا نشده است، ولی اندازه اتاق نشان می دهد که آسمانه (سقف) آن بر چهار ستون استوار بوده است و گمان نمی رود، در دیوار جنوبی اتاق که بخشی از آن نابوده شده، ورودی دومی بوده باشد.

یک پلکان آجری دیگر از ایوان مزبور به اتاق راه می یابد. اتاق ۶ در حقیقت، دهلیز اتاق بزرگ شمار ۷ به شمار رفته است. دیوارهای تناور باختری اتاق های: ۶ و ۷ و ۱۳ در پیدا مرز باختری ساختمان شورا بوده است. اتاق های فرعی سوی باختر در بردارنده اتاق ۵ نیز می شود. شاید بعدها به گونه ای افزوده شده باشد. دیوارهای آنها به استواری دیوار اتاق های دیگر نبوده و کوتاه تر از دیوار ساختمان اصلی نیز بوده است.

بین تالار مرکزی ۲ و اتاق ۷ پیوندی نیست، ولی از دیوار باختری اتاق ۷ یک ورودی به اتاق های فرعی پدیدار بوده است. از ورودی مزبور در آغاز به جای چهارگوشی وارد می شوند که شاید حیاط بازی و ورزش بوده است و شاید فاضل آب آن نهری بوده که از راه آب روبازی که در پی سنگ کنده شده بوده، شاخه شاخه می گشته است. این راه آب در راهرو ۹ در باختر حیاط مزبور پایان می یافته است. راهرو پسین حیاط کوچک مزبور را با اتاق های ۱۱و۱۲ در جنوب و به اتاق شماره ۱۰ در شمال پیوند می داده است.

هرتسفلد می گوید در بخش های ویران شده دیوار شرقی اتاق های ۹و ۱۲ گمان نمی رود که دربی داشته باشد و تنها از راه اتاق های باختری ۶ و ۷ ساختمان اصلی و حیاط ۸ به اتاق های ۹ تا ۱۲ راه می یافته اند. اتاق ۵ چنان که گفته شد تنها با ایوان باختری حیاط ۴ پیوند دارد. سوای بخش های بالا، بخش کوچکی ساخته شده از اتاق های 19 پدیدار است، که بخشی از آن بازسازی شده بود، این بخش در پیدا به گونه سوایی، جدا بوده است. انگیزه ای در دست نیست که گمان برده شود در دیوار ویران شده جنوبی، اتاق ۱۹ - درگاهی پدیدار بوده یا این که بخش شمالی راهرو ۱۸ یا دهلیز ۹ یا راهرو ۲۲ پیوست بوده است.

بنابراین اگر کسی می خواست از حیاط ۴ به این بخش ساختمان برسد، بایستی از پلکان کوچک نگاره دار به دهلیز ۱۵ بالا آید از راهرو ۱۶ و دهلیز ۱۷ و راهرو ۱۸ بگذرد و از دربی که در بخش شمالی راهرو و ۱۸ پدیدار بود، وارد اتاق a۱۹ گردد. دیواری که اتاق a۱۹ را از راهرو ۱۸ جدا می سازد، فرضی است، ولی بودن آن در زمان گذشته از شکافی که در سوی شمالی دیوار جنوبی اتاق a۱۹ است روشن شود. نشانه های دیوار خشتی که در هر دو اتاق دیده شده و یک ردیف سنگ چهارگوش در اتاق a۱۹ در پیدا بازمانده های ساختمان فرعی بعدی می باشد که در زمانی ناروشن ساخته شده بوده است. هرتسفلد می گوید: چنین گمان می بریم که آسمانه اتاق a۱۹ بر دو ستون استوار گردیده، ولی تنها یک پایه ستون سنگی به شکل زنگ پیدا شده است.

این پایه در میان اتاق مزبور به صورت واژگون قرار گرفته بود. بخش شمال باختری ساختمان شورا که دارنده اتاق های ۱۹ هوا و راهروهای ۱۴ و ۲۰ می باشد در هنگام کاوش در بخش جنوب خاوری آپادانا به وسیله گروه علمی سازمان خاوری خاک برداری شد. چنان که در بالا گفته شد، بخش بزرگ ساختمان شورا، پیش از آن کندوکاو شده بود و از این بابت آگاهی نداریم که آیا در آن هنگام چیزهایی که مورد سودجویی اتاق های فرعی سوی باختر را روشن سازد به دست آمده است یا نه. شاید برخی از این اتاق ها نشیمن کارمندان و برخی دیگر به صورت انبار مورد سود بوده است. جدا بودن اتاق های ۱۹ a و b و چیزهایی که درون خاک این اتاق ها به دست آمده، می رساند که این اتاق ها خزانه یا انبار بوده است. یک پاره سنگین طلا در کف اتاق a۱۹ نزدیک درگاه خاوری آن قرار داشت. یک تکمه کوچک گرد طلا با بند، نزدیک پایه ستون سنگی واژگون شده پیدا شد. در اتاق a19 یک شمشیر آهنی و یک چنبره گلی و یک صفحه کوچک گرد سربی به دست آمد، یک پاره مفرغ دارای بیوکن (طرح) که شاید از آن درب چوبی بوده است. در گوشه جنوب خاوری نزدیک درگاه راهرو ۱۸ قرار داشت. یکی از سنگ های دفع چشم زخم در راهرو و ۱۸ در 5 / 4 متری جنوب درگاهی که به اتاق a۱۹ راه دارد، افتاده بود.

بر عکس آنچه در بسیاری از اتاق ها و تالارهای بخش خزانه دیده شده در هیچ یک از اتاق های ۱۹ هوا و اتاق های فرعی و راهروهای ساختمان شورا، نشانی از آتش سوزی دیده نمی شود. این جستار نشان می دهد که دست کم بخش خاوری به وسیله آتش سوزی از بین نرفته و شاید همه ساختمان مزبور از آتش سوزی هایی که کاخ های آپادانا شیراز و تالار تخت و خزانه را ویران ساخته در امان مانده باشد.

درون خاک اتاق a19 و راهرو و ۱۴ اندازه ای آجر پخته و کاشی پیدا شد که گمان می رود از برج جنوب خاوری به آنجا افتاده باشد. (نگاه شود به ایوان تخت جمشید، آپادانا، بخش جنوبی آپادانا، کاشی های نبشته شده...) ولی شایسته است در این جا گفته شود که توده ای نزدیک به ۳۰ کاشی که دارای بیوکنهایی گوناگون است و در مرز 30 تا ۵۰ سانتی متر بالای کف اتاق a9 قرار داشت و در همین حال توده همانندی از کاشی های آراستنی و اندازه ای دورتر از آن یک پاره کاشی نبشته در مرز ۱۵ تا ۲۰ سانتی متر بالای کف راهرو و ۱۴ پیدا شد. این جستار نشان می دهد که آسمانه راهرو در پیدا سست و بی دوام بوده و گرنه گمان می رفت که بلندی خاک زیر کاشی ها زیادتر باشد.