معماری ستون های تالار گنجینه تخت جمشید

معماری ستون های تالار گنجینه تخت جمشید

بیش از ۳۰۰ ستون در تالارهای گسترده و اتاق های بزرگ و ایوان های ساختمان پویه پایانی گنجینه برپا و استوار بوده است. هیچ گونه نشان دیده شدنی از بدنه ستون ها که از چوب بوده باشد پیدا نشد. اگر پس از آتش سوزی و نابودی بدنه ستونی هم به جای بوده، مردمی که نیاز به چوب داشته اند آن ها را برده اند و یا بر نشان گذشت زمان پوسیده و از بین رفته است، ولی تالارهای اصلی و بزرگ گنجینه پاره ای هموار و منحنی گچ سوخته با نشان بیوکنی نگارده شده در نزدیک پایه ستون ها پیدا شد. اندازه گیری هایی که آقای هینز انجام داده، روشن می سازد که قطر اصلی ۵۶ تا ۶۰ سانتی متر است که پاره ای منحنی در تالار ۴۱ پیدا شده، برابر با قطر ستون هایی است که اندازه آنها از رویه بالایی ستون روشن می شود. تردیدی نیست که پاره های منحنی مزبور بازمانده لایه گچی بدنه چوبی ستون هاست، آقای هینز آشکار کرد که پاره ای کج منحنی از هشت تا ده سانتی متر تناوری دارد و رویه درونی آنها، نشان یا جای نی دیده می شود و کجی آنها موازی با رویه بیرونی نگاریده شده است. آقای هینز هم چنین نتیجه گرفت که برگرد چوب میان ستون که قطر آن ۳۵ تا ۴۰ سانتی متر بوده، نی یا همانند آن می پیچیده اند تا لایه گچ بتواند روی آن قرار گیرد.

در این جا شایسته است چند سطری از کتاب استرابو را که درباره بابل و نوشته شده در زیر آورده شود.

استرابود می نویسد: «به انگیزه کمیابی الوار دیستک های آنها با تیر و ستون های چوب نخل ساخته می شود. تناب یا ریسمان به دور ستون ها می پیچند و سپس روی آن را گچ می مالند و رنگ می کنند»

آراستگی های پاره های گچ تخت جمشید که با رنگ آبی و سفید و قرمز نگاریده شده دارای بیوکن پیچیده لوزی های پیوسته با نگاره توماری پیوست به هم می باشد. پاره هایی که در تالارهای ۳۸ و ۴۱ پیدا شده دارای بیوکن به درستی همانند است، ولی پروژه های آراسته شده پاره های پیدا شده در تالار ۴۱ نزدیک به سه برابر بیوکن های پاره های تالار ۳۸ می باشد. بخش های سفید بیوکن تالار ۳۸ به درستی خاکستری کم رنگ نزدیک به سبز است. شاید این رنگ همان رنگ سفید کاری دیوارهای گنجینه باشد که کمی کم رنگ بوده است.

تصویری که آقای هینز درست کرده از روی یکی از ستون های تالار ۴۱ کشیده شده است. آقای هینز چنین دریافت که یکان های آراسته شده تا آن جا که بتوان اندازه گرفت ۸ / ۸ تا 4 / 9 سانتی متر پهنا دارد و بر روی ستونی به قطره ۵۷ تا ۵۸ سانتی متر، ۲۰ بار پی در پی آمده است. اگر بر فراز ستونهای ساختمانی گنجینه سر ستونی بوده از چوب بوده و هیچ گونه نشانی از سر ستون به دست نیامد ولی بر عکس، پایه ستونها همه از سنگ است. این پایه ستون ها با بدنه گرد هموار دارای یک یا دو پویه برجسته هلالی بر بالای آنها بوده یا افزون بر این، هلالی ها که همان بخش به نام شال ستون است دارای شش رویه برابر شکل می باشد. بیشتر جاها، سنگ تراشانی که این پایه ها را سنگ تراشی کرده اند، نشانه ویژه خود را روی سنگ کنده اند.

استرابو باور دارد کدام یک از این نشانه ها از آن یک فرد کارگر است. اگر این جستار درست باشد چگونگی نشانه ها آشکار می سازد که برخی از این کارگران در هر سه پویه ساختمان گنجینه شیراز کار کرده و پایه ستون تراشیده اند. برخی نشانه ها تنها در بخش اصلی گنجینه و برخی تنها در یکی از ساختمانهای افزونی پویه های بعدی دیده می شود. بودن چند نشانه گوناگون روی یک پایه ستون می نمایاند که در ساختن برخی پایه ستون ها، چهارتن دست داشته اند. برخی نشانه ها همانند واک های یونانی است ولی این سازوکار شاید پیش آمده باشد. از روی این نشانه ها، ملیت کارگران را نمی توان تمیز داد.

ناهمگونی کمی در کرانه (قطر) ستونها دیده می شود و این جستار از کرانه رویه بالایی پایه پیداست، چنان که در تالار ۳۸ رویه بالایی پایه ستون نشان می دهد که کرانه ستون نزدیک به 57/ 5 سانتی متر است در حالی که در تالار شماره ۴۱ کرانه ستون ها بین 6 / 58 تا 3 / 60 سانتی متر می باشد. بلندی باریک بینانه ستون ها روشن نیست. هنگامی می توان بلندی ستون ها را به گونه باریک بینانه آشکار کرد که بلندی آسمانه از روی زمین و بودن و نبودن پنجره های آسمانهای روشن گردد.

آقای هینز هویدا ساخت که پاگرد /۲۵ و راه پله ۴۹ در بلندی هفت تا یازده متری بالای کف اتاق به بالای آسمانه می رسیده است (نگاه شود به ایوان تخت جمشید، خزانه، پلکان ۴۹ و بخش جنوبی بنای خزانه) هر چند، شاید در این کرانه ها، آسمانه ساختمان کوتاه تر از بخش های دارای ستون بوده است.