معماری معبد کنگاور

معماری معبد کنگاور

رومن گیرشمن، باستان شناس فرانسوی که بیش از ۳۰ سال سرپرستی کاوش های علمی هیات فرانسه در ایران را داشت و در بعضی نقاط ایران به خصوص شوش و خوزستان حفاری کرده است. بنای معبد (کنگاور)، پرستش (آریمتیس) آناهیتا دانسته اند و آن را با بقایای معبد (كرهه) (خورهه) و ((لائودسیه)) در نهاوند در دروان سلوکیه ها طبقه بندی کرده و طرح آن را غربی می دادند. در معبد کنگاور، پرستش گاهی با طرح غربی ساخته شده و تصور می رود در حدود ۲۰۰ ق.م بنا شده باشد. در ساختمان اصلی، استعمال قطعات سنگی سطحه ی تخت جمشید تقليد شده. اما ستون های آن ها دارای سر ستون ((دری)) است. که بر فراز آن ها تخته سنگ های (کرنتی) قرار گرفته است. در کرهه هم معبدی ست که طبق طرح غربی ساخته شده است.

لوئی واندنبرگ، باستان شناس بلژیکی این بنا را معبدی مربوط به ۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح دانسته و بنای آن را به سلوکی ها منسوب می داند. کنگاور دارای آثاری از زمان سلوکی ها می باشد که در حدود ۲۰۰ سال پیش از میلاد ساخته شده است. از معبدی که برای الهه آناهیت در این محل ساخته شده بود بیش از چند ستون باقی نمانده است. ساقه این ستون ها صاف بوده و سر ستون آن ها از نوع سر ستون دری می باشد. که روی آن یک بالش کرنتی قرار داده اند.

پرفسور ارنست هرتسفلد آلمانی بنای کنگاور را معبدی از دوران اشکانیان دانسته و آن را یکی از بزرگ ترین معابد دنیای باستان می داند. (لارمتین) در یکی از سفرهای خود به ایران از روی کتاب تاریخی که به زبان انگلیسی بود نوشته بود که این قلعه بت خانه بوده است. عروس نمرود آن جا را ساخته که از ان تاریخ تا به حال سه هزار سال است و کنگاور سر حد ایالات لرستان است. کاوش های علمی هیات حفاری کنگاور از سال ۱۳۹۷ الی ۱۳۵۶ هجری شمسی کاوش های علمی در بنای کنگاور در سال ۱۳۶۷ هجری شمسی با برنامه های وزارت فرهنگ کاوش های اداره کل باستان شناسی به سرپرستی آقای سیف الله کامنبخش فرد آغاز شد که هنوز هم (۱۳۵۶ هجری شمسی) ادامه دارد. از خداوند موفقیت بیش تری را برای او خواهانم.

فصل اول حفاری در تابستان سال ۹۷ شروع شد و سه ماه ادامه یافت. حفاری در سال ۱۳۶۸ متوقف بود و مجددا در تابستان سال ۶۹ فصل دوم حفاری به مدت چهار ماه ادامه یافت. فصل سوم برای مدت سه ماه از سال ۱۳۵۱ و فصل پنجم برای مدت دو ماه از سال ۱۳۵۲ ادامه داده شد. در سال های ۵۳ و 54 هیات به جای حفاری آنچه را که می توانستند بازسازی و تعمیر و کردند. طرح کاوش و احیای این بنای باستانی از برنامه چهارم عمرانی کشور و کمک سازمان برنامه برخوردار بوده است. به این ترتیب که با خرید دویست و ده خانه و دکان که در نقاط مختلف سطح و جوانب بنا قرار داشتند و تخریب و خاک برداری نیز انجام پذیرفته است. بنای آناهیتا بر پشته ای از صخرهی سنگی ساخته شده است.

اختلاف بلند ترین سطح این پشته با پست ترین بخش آن که هم سطح اراضی اطراف است به سی متر می رسد. دیوار جنوبی در سر تا سر اراضی خود در این سطح پست قرار دارد. بنای اصلی چهار ضلعی است که در ازای دیوار آن ۲۳۰ متر پهنای دیوار آن ۲۲۰ متر است. قطر این دیوار در بیش تر نقاط ۱۸ متر است. این قطور (دیوار) به مثابه ایوانی است که بر لبه خارجی آن یک ردیف ستون استوار بوده است. دیوار جنوبی که از شرق به غرب کشیده شده از بیست و هشت متری گوشه ی جنوب شرقی و همچنین گوشه ی جنوب غربی دیوار، پلکان های اصلی بنا شروع می شود. پلکان ها دو طرفه می باشند که چسبیده به دیوار قرار دارند و کاملا قابل مقایسه با پلکان دو طرفه ی تخت جمشید است. در ازای این پلکان دو طرفه ۱۵ متر و در ازای هر پله ۵۲ سانتی متر و بلندی هر سنگ پله 8 / 16 سانتی متر و سطح هر پله ۳۲ سانتی متر است. تعداد سنگ پله های هر طرف از سی به بالا است.

فواصل سنگ پله ها در جهات حرکت برابر است با ۲۷، ۲۹، ۳۱، ۳۳ سانتی متر فواصل متغير پله ها شاید بدان جهت بوده که سنگ تراشان و معماران باستانی تابع محیط بوده و زوایا و خطوط را در طبیعت صخره های سنگی دور دست جستجو می نمودند تا بتوانند از آن نواحی سنگ مورد نیاز خود را به پای کار آورند و با تغییری بس جزیی اندازه و شکل مطلوب را بدست آورند. آقای سیف الله کامنبخش فرد جدول مقایسه ای از عناصر و اجزاء معماری کاخ آپادانای تخت جمشید با وجوه معماری بنای آناهیتا کنگاور در مقاله ی جامع خود در مجله ی باستان شناسی و هنر ایران تحت عنوان کاوش های علمی در کنگاور ارائه داده اند که بسیار ارزنده و جالب است.

اختلاف سطح بین پست ترین نقطه ی ناهید یعنی سطح اراضی اطراف تا بالای دیوار جنوبی بین هشت تا یازده متر و از آن جا تا سطحه ی سکو دوم هشت تا یازده متر است. بنابراین اختلاف سطح پست ترین تا بلندترین نقطه ی بنای ناهید حدود سی متر است. به این ترتیب بنای ناهید بر روی این پشته بایستی به صورت پله، پله باشد و این همان شکلی است که ما در بناهای عهد هخامنشی که بر روی صخره و پشته های طبیعی ساخته شده، می بینم.

در ازای سکوی بالایی ۹۶ متر و پهنای آن ۹۳۲ سانتی متر و بلندی آن در قسمت جنوبی که مشرف به دیوار جنوبی و پلکان دو طرفه است ۳۵۰ سانتی متر است. بلندی قسمت شمالی سکو که به پشته تکیه دارد نزدیک به ۲۰۰ سانتی متر است. مصالحی که در این سکو به کار رفته سنگ لاشه و تخته سنگ های بزرگ با ملاط گچ است که به شکل بسیار جالب و استواری در یک خط تراز محکم ساخته شده است. دو گوشه ی دیواره ی سکو در خط شمالی، جنوبی به فاصله مساوی از محور تقارن بنا، قرار گرفته است.