نحوه ی ارتباط تالارهای ساختمان خزانه تخت جمشید

نحوه ی ارتباط تالارهای ساختمان خزانه تخت جمشید

هنگامی که از درگاه شرقی در راهرو ۳۱ گذر می کنیم، درون تالار ۴۱ که یکی از دو اتاق بزرگ بنای خزانه (تالارهای ۳۸ و ۴۱) محسوب می شود، می شویم. این دو تالار گنجینه بسیاری از چیزهای گرانبها و زیباترین گنجینه های شاهنشاه، دارای ساخته های ایران و پیشکش های سرزمین های دیگر بوده است. حتی در میان بازمانده ها نشانه های پدیدار در این دو تالار که در روزگار مقدونیان ارجی به آن جاها نمی دادند، شماری چیزهای بسیار گرانبها و شایان نگرش تخت جمشید به دست آمد. در پویه پایانی ساختمان خزانه، آسمانه تالار ۴۱ بر فراز ۹۹ ستون استوار بوده که در نه ردیف شمالی - جنوبی قرار داشته است. این ستون ها روی ته ستون هایی از سنگ آهک خاکستری آمیخته از شال ستون گرد و پایه چهار گوش قرار داشت.

استادان سنگ تراش که بر روی پایه ستون ها کنده شده، نمایانده شده است، پاره هایی بسیار از پوشش رنگی گچی که پیش از آن بر روی بدنه چوبی ستون ها قرار داشته در میان خاک آوار تالار به دست آمد. بیوکن های لوزی سفید و آبی و قرمز ستون ها بر روشنایی تالار می افزوده و نور یک راست تالار، تنها از پنجره های آسمانه به درون می تابیده است. برای بازرسی باریک بینانه چیزها و گنجینه ها، گمان می رود. نورافکن یا چیزی همانند آن به کار می برده اند. پیش از آن که بخش باختری بنای پویه دوم خزانه ویران گردد، تالار ۴۱ از شکل پایانی آن هم بزرگ تر و گسترده تر بود. در بنای اصلی پیشین تالار مزبور دارای ۱۲۱ ستون بود که در یازده ردیف قرار داشت.

آقای هینز دو ردیف ستون های باختری را از سوراخ هایی که در جدایی زیر دیوارهای باختری تالار ۴۱ و اتاق های ۵۵ و ۵۷ بود پیدا و هم چنین از وصله های پدیدار بر کف اتاق ها آشکار کرد. دیوار باختری تالار ۴۱ یک راست روی کف اصلی بنای پیشین که پایان یافته بود، نهاده شده است.

نشانه رفت و آمدی بسیار را از روی باریکه ای از کف تالار که در سراسر میانه آن درگاه های راهرو ۳۱ و اتاق ۵۱ پدیدار است، روشن می شود و بازسازی و پیسه گیری آن هم به خوبی روشن و دیده می شود، این باریکه را رنگ تیره تر قرمز و قهوه ای کف اتاق دیده می شود.

دیوار جنوبی تالار ۴۱ بخشی از دیوار شمالی بنای پویه یکم خزانه است. بدنه های بیرونی و تاق نماهای دیوار پیش به حال خود به جا گذارده شده و شکاف های دیوار را پر کرده روی آن را سفید کاری نموده اند. در درازی دیوار جنوبی و نیمه جنوبی دیوار خاوری تالار ۴۱ یک سکوی خشتی که هر خشت به پهلوهای ۳۳*۳۳*۱۰ سانتی متر به بلندی ۶۷ سانتی متر و پهنای ۹۰ سانتی متر ساخته شده بود. این سکو پس از پایان کف قرمز رنگ تالار ۴۱ قرار داده شده و شاید پس از باز کردن درگاه بین تالار مزبور و اتاق ۵۸ آن را برپا کرده اند. کف تالار در بخش زیر سکو یکنواخت است و در پایانه سکو در درگاه بین اتاق ۵۸ با خشت و نیمه خشت ساخته شده است. شاید هم بودن نیمه خشت ها ناشی از این باشد که سکوی مزبور، پیش از آن پدیدار بوده و درگاه را پس از آن گشوده اند.

پس رفتگی های تاق نماها در بخش پشت سکو در دیوار جنوبی تا بلندی کف تاق نماها با خشت پر شده است و کف تاق نماها در مرز ۳۵ سانتی متر از کف تالار، بلندی دارد. روی خشت ها و همه رویه نمایان سکو با یک ورقه نازک، گل اندود گشته و با گچ خاکستری نزدیک به سبز پوشانیده شده است. پایانه سکو نزدیک درگاه بین تالار ۴۱ و راهرو ۳۱ پس از آن به بلندی ۱۶ سانتی متر کف تالار پایین آورده شد و به پهنای آن ۱۵ سانتی متر افزوده شد.

این بخش کوتاه سکو و پایانه بلندتر آن نیز با گچ خاکستری نزدیک به سبز پوشانیده شد. تردیدی نیست که این سکو برای جای قرار دادن و گذاردن چیزهای ساخته شده، آهنگ از برپایی آن برای نشستن نبوده است و تاق نماهای دیوار جنوبی به ویژه برای قرار دادن چیزهای گرانبها هم آهنگ بوده است.

تالار ۴۱ دارای چهار ورودی است که هر کدام در یک دیوار قرار دارد. تنها درگاهی که بیشتر مورد سودجویی بوده و از راهرو ۳۱ به تالار باز می شده، دارای آستانه سنگی است. سنگ جای پاشنه در گوشه شمال باختری درگاه و برابر برساخته کنار لبه شکاف دار آستانه قرار دارد. بالای سنگ پاشنه ۱۶ سانتی متر زیر کف اتاق است و سوراخ چهار گوشه شکل آن نشان می دهد که پاشنه درب که از قرار روشن از آهن بوده، درون این سوراخ جای داشته است.

درگاه جنوبی تالار در یکی از تاق نماهای دیوار بیرونی (که همان دیوار بیرونی ساختمان یکمی خزانه بوده) باز گردید تا با بخش جنوب باختری بنا پیوند و پیوستگی کف است، دیده می شود و به اندازه ۱۲ سانتی متر به سوی اتاق ۵۸ سرازیری دارد، تالار ۴۱ بوده است. در نقشه بنای پایانی خزانه تنها دو اتاق این ردیف شمالی یعنی (اتاق های ۵۳، ۵۲) با تالار پیوند دارد، درگاه بین تالار ۴۱ و اتاق ۵۳ پیش از این گفته شد نشانه ای در دست نیست که روشن کند آیا این درگاه دارای درب بوده است یا نه و همین جستار درباره درگاه بین اتاق های ۵۳ و ۵۲ نیز درست می نماید. کف قرمز رنگ اتاق ۵۳ با چشم پوشی از چند شکاف صورت خوبی مانده است.

بر دیوارهای اتاق مزبور نشان سوختگی دیده نمی شود در صورتی که دیوارهای اتاق ۵۲ بر نشان آتش سوزی به ژرفای یک تا 5 / 1 سانتی متر سوخته و پخته شده است. این سازوکار که در چندین مورد دیگر هم همانند آن دیده نمی شود نشان می دهد که چیزهای شایان سوختن پدیدار در اتاق ها بیش از پوشش آسمانه و ستون های چوبی انگیزه سرایت آتش و سوختگی دیوارها و ترک برداشتن پایه ستون های برخی از اتاق های خزانه شیراز گردیده است.