نگاهی به جزیره هرمز

نگاهی به جزیره هرمز

جزیره هرمز در جنوب شهر کنونی بندرعباس، در مدخل خليج فارس با مختصات جغرافیایی ۵۶ درجه و ۲۶ دقیقه طول شرقی و ۲۷ درجه و ۲ دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد. شکل ظاهری آن بیضوی و مساحت آن حدود سی کیلومتر مربع است. فاصله آن تا بندرعباس هجده کیلومتر، تا جزیره قشم بیست کیلومتر و تا جزیره لارک ۲۴ کیلومتر است.

هوای آن گرم و مرطوب و درجه حرارت در تابستان تا چهل درجه سانتی گراد می رسد. سطح جزیره را کوه ها و دره های نمکی پوشانده و به همین سبب و نیز به سبب کمی باران، کمتر گیاه و سبزه ای در آن دیده می شود. شغل عمده و اصلی مردم بومی جزیره از دیرزمان ماهی گیری و کار در معادن نمک و خاک سرخ بوده است. خاک سرخ هرمز از نوع بهترین خاک سرخ دنیاست که در صنعت رنگ سازی استفاده می شود و همه ساله مقادیر متنابهی از آن به خارج از کشور صادر می گردد.

تنگه هرمز

تنگه هرمز با طول ۱۸۷ کیلومتر و عرض 69 / 46 کیلومتر یکی از مهم ترین آبراه های بین المللی در مدخل خليج فارس است و هر روز ده ها شناور کوچک و بزرگ از چهار گوشه جهان با انواع و اقسام کالاهای بازرگانی مخصوصأ مواد نفتی از آن می گذرند. در باب اهمیت و نقش هرمز و تنگه آن در عرصه سیاست و تجارت بین المللی سخن بسیار گفته شده، اما «آلبوکرک» دریاسالار پرتغالی، در این باب سخنی دارد که شاید کم تر همانند آن گفته شده باشد و آن این است:

در سمت هندوستان سه نقطه است که مرکز روابط تجارتی آن قسمت دنیا به شمار می رود و به منزله کلید آن جا می باشد:

اول مالاكا، واقع در انتهای تنگه سنگاپور

دوم عدن، واقع در مدخل تنگه دریای سرخ

سوم هرمز، واقع در مدخل تنگه خلیج فارس

به عقیده «آلبوکرک» شهر هرمز از هر سه این نقاط مهم تر است. او همچنین معتقد بود که اگر دولت پرتغال این سه نقطه را در دست داشته باشد، مالک تمام جهان خواهد بود، زیرا در آن صورت تجارت هندوستان و ایران و سایر کشورهای آسیا را منحصر به خود خواهد ساخت.

جزیره هرمز در سفرنامه سفیر اسپانیا

دن گارسیا دوسیلوا فیگوئرا، سفیر اسپانیا در توصیف جزیره هرمز می گوید:

جزیره هرمز تقریبا مثلثی شکل است و اعراب، آن را جرون می نامند. بزرگ ترین ضلع آن به طرف مشرق و شمال شرقی است و از صومعه «نتردام دوسپرانس» تا دماغه ای که قلعه هرمز روی آن ساخته شده و نزدیک ترین نقطه به ساحل ایران است، امتداد دارد.

ضلع دیگر کوتاه تر است و از همان صومعه ؛ یعنی از جنوب شرقی به جنوب غربی کشیده شده و به دماغه «کارو» می پیوندد. کوچک ترین ضلع های جزیره از دماغه کارو تا قلعه است که به سوی مغستان (میناب) یعنی ساحل ایران در جانب شمال غربی هرمز می نگرد و فاصله آن تا ساحل دوليو (حدود یک فرسنگ و نیم) است و تمام جزیره نیز نزدیک سه ليو مربع مساحت دارد. خانه ها از نی و برگ خرما ساخته شده است. میان شهر و سلسله کوه ها جلگه وسیعی است و در آن آب انبارهایی ساخته اند که از آب باران پر می شود و در آنها را قفل می کنند. باقی جلگه قبرستان است و معمولا زن ها عصرها برای زیارت قبور و خیرات و گردش به آنجا می روند. در قسمت جنوب غربی و جنوب جزیره قسمتی است به نام «توران باغ» که آب چاه های آن از سایر چاه ها کمی بهتر است و عمارت شاهان قدیم هرمز در آن جا قرار داشته است. در ناحیه کار و کشیشان فرقه «اگوستن» خانه های محقر با استخری زیبا و چند آب انبار ساخته اند.

قلعه هرمز از آثار آلبوکرک است و در زمان خود او دو برج بیشتر نداشت، پس از وی حکام پرتغالی بنای قلعه را تکمیل کردند و مجسمه ای از او در آنجا قرار دادند. شهر هرمز از انتهای میدان با جلگه ای که برابر قلعه واقع شده آغاز می شود. در قسمت اول چند خانه عالی متعلق به توانگران پرتغالی ساخته شده، کلیسای عیسویان و مسجد مسلمانان در این قسمت است. مسجد گرچه خراب است، اما خالی از عظمت نیست. در همین قسمت از شهر برجی است به نام القران که از تمام عمارات شهر بلندتر است. چندی پیش برخی از مأموران بلهوس پرتغالی یک قسمت از مسجد مسلمانان را که در جوار قلعه بود خراب کردند و موجب خشم مسلمانان گردیدند.

خانه های هرمز بیشتر سه تا چهار طبقه است و کوچه ها چنان تنگ است که عبور دو تن با هم به دشواری صورت می گیرد. خانه را مخصوصا بلند می سازند تا سایه دیوارهای آن مانع از تابش حرارت خورشید بر ره گذران گردد. مردم بیشتر روی بام خانه ها می خوابند، لباس برخی از ایشان پیراهن بلند پنبه ای است و برخی دیگر نیز برهنه زندگی می کنند. در شهر هرمز دو هزار و پانصد تا سه هزار خانه است. مردم چه مسلمان و چه عیسوی به فارسی سخن می گویند. هند و نیز در هرمز فراوان است و جمعیت شهر نزدیک به چهل هزار نفر است.۲ عده یهودیان هم نزدیک به صد نفر است که بیشتر فقیر و تهی دستند. عده پرتغالیان هرمز نیز گذشته از سربازانی که در آنجا ازدواج کرده اند از دویست خانوار نمی گذرد. حاکم هرمز قدرت بسیار دارد و چون پادشاهی زندگی می کند. غلام و کنیز هم در خانه های هرمز زیاد است.