آشنایی با ذخایر و معادن قیمتی در فلات شرقی ایران

آشنایی با ذخایر و معادن قیمتی در فلات شرقی ایران

کوهی است بسیار رفیع مشحون به تلال و مشهور به کوه گوگرد است که در همان کوه معدن نشادر ایران هم دارد. این کوه از طرف مشرقی منتهی می شود به رودخانه سنکویه و از طرف غربی به نازیل. تخمین طول این کوه از سمت مشرق تا مغرب بیست فرسنگ است و دایم برف دارد. باغات سرحد در حوالی و دامنه این کوه واقع است. از قبیل اشجار بنه و ارجن و بادام تلخ بسیار دارد و همه باغات از آب برف کوه مشروب می شود. یک نوع علف در آن کوه سبز می شود که شباهت به خار شتر دارد و گلهای ابلق از آن می روید که اهالی سرحد از آن می خورند. بعد خاک نرم روی آن علف می ریزند که از شیره و شبنم علف آن خاک مزه ترشی کسب و ضبط می کند. بعد از چند صباحی خاکها را جمع می کنند و در وقت احتیاج به ترشی قدری از آن خاک میان آب ریخته زلال می شود. هنگام صرف غذا از آن آب استعمال می نمایند. خوشمزه و ماکول است و همچنین در آن کوه پیاز خودرو به عمل می آید که رنگ قرمز دارد و اهل سرحد استعمال می کنند و می گویند خیلی خوش طعم است. دیگر در آن کوه دو قسم خاک هست: قرمز رنگ و سیاه رنگ که به کار صباغی می آید و اهل سرحد با این خاک ملبوس و لوازم خودشان را صباغی نموده و استعمال می نمایند.

اما بدانیم درباره معادن این کوه: در نقطه ی مرکزی قله این کوه چاهی پیدا شده که بخار از آن خارج می شود و در پیرامون چاه نشادر به حالت انجماد در می آید، به طوری که دیگر در نزدیکی آن چاه امکان تردد وجود ندارد. نشادر را با اسباب و بیلهای دسته بلند ضبط و اخذ می نمایند و در حوالی چاه، گوگرد از زمین می جوشد و روی زمین می بندد. از قراری که می گویند گوگرد احمر نیز در این کوه پیدا شده است، لیکن محل آن معین نیست و همچنین به فاصله سه چهار فرسنگ دور از این چاه معدن سرب هست که در عهد قدیم در آن معدن کار کرده اند. قله ای در کوه گوگرد هست بسیار مرتفع و صخت و مشهور به کوه كبنح [كوه کنج ] که بالای آن رفتن بسیار صعب و دشوار است. قله ای دیگر در مقابل این کوه است که هرگاه روی آن بالا روند در وسط قله بزرگ مغاری نمایان است که از میان مغار، چیزی پیدا و محسوس است معلوم نیست چه باشد. از قراری که مذاکره می کردند میررضایی نام از طایفه میر بلوچ زهی در هفتاد سال قبل از این از یک سمت به بالای کوه رفته و طناب بلند و محکمی بر کمر یک نفر بسته او را به سمت مغاره پایین نموده تا مقابل مغاره رسیده. چون تاق طبیعی مقابل مغاره پیش آمده نتوانسته خود را به مغاره برساند و آن شخص مذکور ساخته که چند خمره در آنجا دیدم از عهد قدیم. می گویند در پای کوه مسکوک کهنه دیده و یافته اند.

اعتقاد اهل سرحد این است که باید در آن خمره ها پول باشد و این بنده هر قدر تفحص و تجسس نمود که شاید دو سه عدد از آن پولها پیدا شود میسر نشد و شخصی که به کوه رفته بود گفتند که در پنج سال قبل فوت شده است. کوه دیگر که مشهور به کوه مور پیچ است و در آنجا معدن دارد و در زمان قدیم کار کرده اند و اثر چاه و معدن ظاهر است. لیکن بلوچ ها نمی دانند چه معدنی است. موقوف به تشخیص اهل سررشته و معدنچی است و نیز کوه دیگر مابین کوه گوگرد و کوه مور پیچ است که اثر معدن و کارکردن قدیم در آن هویداست. آن هم معلوم نیست که چه معدن است. اهل معادن و سررشته می توانند تشخیص نمایند.

هوشک: نیز در سمت غربی دزک واقع است. قلعه کوچکی از بناهای قدیم دارد. یک رشته قنات آباد و دو رشته قنات خراب دارد.

بم پشت: قلعه ای از قدیم دارد مشهور به مورتی که در سمت جنوب دزک واقع است. آبش چشمه ای است که از کوه جاری است. هر سالی که کمتر باران بیاید زراعت نمی نمایند. آب آنجا منحصر به همین است.