روش های روشنایی در خانه های قدیمی گلپایگان

روش های روشنایی در خانه های قدیمی گلپایگان

روشنایی- در گذشته نور و روشنایی منازل از چراغ روغنی بود که ظرفی مسی شبیه قوری یا (چراغ جادوی علاءالدین) بود که در آن روغن کرچک که از عصاری ها از دانه ی روغن گیاه کرچک می گرفتند می ریختند و قطعه ای پنبه را به شکل فتیله در روی نوک آن گذاشته با سنگ چخماق آتش می زدند و قدری سوته که عبارت بود پنبه نیم سوز و میلهای فلزی که بر سنگ می زدند و جرقه می زد و سوته روشن می شد. چراغ روغنی بسیار بد بو و دارای دود غلیظ و سنگین بود و امراض ریوی را باعث می شد.

فقرا، چراغشان عبارت بود از روغن دان کوچک با یک فتیله ی پنبه ای که از فلز - یا ظرف لعابی یا گلی نور بسیار ضعیفی داشت و شعله لرزان آن دائم در کم و زیاد شدن بود. در طویله ها که طبعا تاریک بود این ظرف روغن دار دارای دسته میخ مانندی بود که در لای درز خشت و گل دیوار طويله فرو می کردند و ثابت نگه داشته می شد و نور این چراغ بسیار کم و معروف به (چراغ موشی) بود.

در زمان های خیلی دور مکاری ها یا چاروادرها یعنی افرادی که حمل و نقل انسان و بار را عهده دار بودند و کاروان الاغ و استر و گاهی هم اسب و یابو و معدودی هم کجاوه، هودج و پالکی برای مسافران بیمار و فرسوده و یا زنان باردار و ضعیف بسته شده بود در مواقع ضروری برای روشنائی از یک گندله نخ پنبه ای موم کشیده که مانند گلوله کامواهای امروز بود و در ليفه تنبان خود ذخیره داشتند و شب ها و در تاریکی ها نوک این نخ موم آلوده را روشن می کردند و تقریبا به منزله ی چراغ قوه ی دستی امروزی عمل می کرد اما بسیار کم نور بود.

در منازل ثروتمندان شمع که انواع و اقسامی داشت مثل شمع گچی - شمع کافوری در شمعدان ها و لاله ها و مردنگی ها روشن می کردند ولی افراد معمولی از نوع شمع های ارزان قیمت که از پیه گاو و گوسفند تهیه می شد روشنایی خانه را تأمین می کردند پس از ورود نفت از طریق بندر باکو در شمال آذربایجان به ایران و گلپایگان چراغ های نفت سوز فتیله دار نمره ۵ و ۷ از جنس شیشه یا بلور با سرپیچ و فتیله ی برنجی بود و فتیله آن بالا و پایین کشیده می شد معمول گردید که به (لامپا) معروف بود به تدریج چراغ نفت سوز دو فتیله پایه دار و بعد چراغ نفت سوز (گرد سوز) که اغلب ساخت روسیه بود رایج شد در سال های ۱۳۱۰ به بعد چراغ زنبوری نفتی مارک (هازاک آلمان) که تلمبه و توری داشت و نور خیلی خوب و سر و صدا فراوان داشت معمول گردید.

چراغ مرکبی که مورد استفاده ی آن بستن یا آویزان کردن به پالان الاغ بود روشنایی دهنده در شب های تار در جاده ها برای کاروان هاو چاروادارها بود که مرتب بار الاغ کج می شد و یا می افتاد و نیاز به بار کردن و بستن داشتند و چراغ مرکبی بسیار مفید بود - اصل این چراغ را که در اول «چراغ بادی» یا (فانوس) می گفتند و در قایق ها و کشتی ها از آن استفاده می کردند در صحرا و خرمن ویا دراز او و اویاری در شب تار و تاریک کمک مهمی به (روزی) و اویار می نمود و هنوز مورد استفاده است.

بعد از سنگ چخماق یا اتش زنه - گوگرد پیدا شد که کبریت را به لهجه ی گلپایگانی (گل بوت) می گفتند و عبارت بود از شاخه دسته علف خشک شده نازک و ظریف به اندازه ۱۵ سانتی متر که آنرا با نخ به هم بسته و در ظرف گوگرد مذاب فرو می کردند - در موقع نیاز سر گوگرد مالیده را در آتش می گرفتند که مانند کبریت روشن می شد و شعله سبز رنگی داشت.

آشپزخانه - معمولا مطبخ گفته می شد که در آن تنور نانوایی و اطاق پخت و پز چوب مشکه و نیره و خودمشکه و ظروف دوغ و ماست و پنیر و روغن و شیره و غیره هم در آن نگه داری میشد مطبخ ها دوده زده و سیاه شده با رشته های آویزان تار عنکبوت بود، چندان اجاق بسته هم برای طبخ غذا وجودداشت که نور مطبخ را سوراخ سقف تأمین می شد.

ظروف منزل - اغلب از مس ساخته می شد، مثل قزقون و قزقونچه، دیگ، دیگ بر، قابلمه سه پایه، انبر، کاسه، بشقاب، بادیه، قدح، سینی، سیخ، سیخچه، قهوه جوش، وسمه جوش، قاشق، کفگیر، ملاقه تیربرگ، وردنه، شاته واکن، وردستی، مچ بند، سربند برای نانوایی، سونویه، کشماله از لوازم منزل بود.

مشکه - لوازم شیردوشی و ماست بندی و کشکول و چوب خط و دیگ و سبد بافتنی از شاخه ی درخت بید و یا ساقه ی گندم و سه پایه ی مشکه زنی و ظروف سفالی لعابی به نام های چهار قفلی، بسو، دومنی، یک منی و صادگیری و ظرف ماست و روغن، دله روغن و خیک روغن و غیره معمولا در اطاقی انبار مانند نگه داری می شد.

جعبه آراشت - جعبه آرایش که از چوب درخت گلابی در خود گلپایگان و خوانسار به ظرافت تمام ساخته و منبت کاری می شد و لوازم آرایش زنان را در آن جا می دادند و اگر احیانا انگشتری یا سینه ریزی و النگویی و گوشواره ای داشت جایش در همین جعبه آراشت بود که فقرا با یک جعبه ی ساده به نام «مجری» مختصری از لوازم بالا را در آن جا می دادند.