معماری درب های تالار گنجینه تخت جمشید

معماری درب های تالار گنجینه تخت جمشید

درب های سنگی آرامگاه های شاهی بر بالای ایوان تخت جمشید شیراز و در نقش رستم، تنها نشانه ای است که از روی آنها می توان اندازه و شکل درب های چوبی کاخهای هخامشني را تمیز داد. نمونه ای که آقای نویز از یک درب خزانه ساخته است از روی بیوکن درب های آرامگاه ساخته شده است که در آن شیارهای افقی را که زینت بخش بدنه مرکزی درب ها می باشد، پیروی کرده است. شاید ورقه های برجسته مفرغی که گمان می رود با طلا و نقره آمیخته شده بود، برای آراستن درب های چوبی به کار می رفته است.

این جستار از پاره های بال نگاره جانروان یا نشانه بالدار فروهر که در بسیاری از بخش های بنا و دیگر جاها پیدا شده است، آشکار می گردد. این که در بیشتر جاها تنها نگاره بال را یافته اند برای این است که بخش های پرارج تر نگاره های سر و بدن جانوران از چیزهای گرانبها بوده که به چپاول برده اند و بازمانده بخش ها که ارزشی نداشته، در هنگام چپاول کنده و دور افکنده شده است. دستگیرهای درب، شاید شکل چیزی مفرغی بوده باشد. درباره روش قفل کردن درب آگاهی درستی در دست نیست.

نمونه ای از بخش درگاهی (پهلوگاه درگاه) در ساختمان خزانه به جانمانده است. بنابراین دانسته نیست که درب ها را چگونه در بخش بالا می چسبانده اند و به گمانی بسیار در تیر بالای درب، وسیله پیوست که بی تردید از چوب بوده همانند جای پاشنه درب که در بسیاری از درگاه ها دیده می شود، پدیدار بوده است. سوراخ های پاشنه برساخته (معمولی) عبارت است از سنگ یا پاره آهنی که سوراخی گرد دارد، پاره های آهنی، گاهی در یک پایه سنگی که سوراخ چهار گوشه داشته قرار داده می شده است. دو جفت جای پاشنه درب نشان آن است که درب ورودی خاوری گنجینه و ورودی شمالی دیستک مزبور پویه دوم (اتاق شماره ۳۶) که بعدها به وسیله دیواری آن را بسته اند، درب های دو لنگه ای پدیدار بوده است. بسیاری از سوراخ های جای پاشنه درب ناپدید شده است ولی فرورفتگی رویه اتاق در کنار درگاه ها، جای اصلی آنها را نشان می دهد شگفت آور است که چرا تا این اندازه جای پاشنه از بین رفته است.

انگیزه ای که می تون گمان کرد، این است که یا چندان ارزشی داشته که به دزدیدن آن می ارزیده و یا این که اگر آنها را از آهن ساخته بوده اند، پسر از نابودی آنها، مردم، آنها را از زیر خاک بیرون آورده و برده اند.

برخی از درگاه ها به ویژه بین ردیف اتاق های نزدیک و پیوستگی به یکدیگر درب نداشته است، زیرا هیچ گونه نشانه ای از پاشنه درب یا فرورفتگی در کف اتاق دیده نمی شود. باید دانست این درگاه های بدون درب را با پرده یا حصیر می پوشانده اند. گاهی چنین به دید می آید که پلمه های مفرغی دارای سرپیچ، به جای چوب به کار می رفته است. این گونه لوله ها در هر سه بخش گنجینه و بیشتر در اتاق های دارای درگاه های بدون درب و یک بار در درگاه دارای درب پیدا شده است. شاید میله را از میان لوله، رد می کرده اند و از باریکه های چوبی که به لبه های آن پیوست می شده، پرده را می آویخته اند. در برخی از این لبه های لوله فلزی، ریزه های چوب دیده شده است.

در چهار درب بیرونی و بخش های بازمانده دیستک های گوناگون گنجینه و در جاهای پر رفت و آمد یعنی دو حیاط ۱۷ و ۲۹ یا ایوان ها و اتاق های نزدیک به آنها، آستانه های یک پارچه از سنگ آهکی در جایی به کار رفته است. در همه جاها آستانه های سنگی تا زیر جرز درب امتداد دارد و روشن می شود که این آستانه های سنگی سنگین را نخست کار می گذاشته اند و پس از آن دیوارهای نزدیک به آن را می ساخته اند. درگاه های آجری یا خشتی را برساخته معمولا روبه روی کف می ساخته اند مگر در جاهایی که شیارهایی برای برپا کردن کف درگاه و استواری آن کنده می شد، سوای چند جای کنار آستانه که رو به سوی جای پاشنه درب است، در هر دو سو، پس رفتگی دارد و در بهر بخش میانی درازی آن سوی سنگ آستانه به اندازه چند سانتی متر روبه جلو آمده است.