سه تار | ساز های زهی_زخمه ای

سه تار

سازی ایرانی و از خانواده ساز های زهی_زخمه ای است که با ناخن انگشت اشاره نواخته می شود. سه تار در اصل دارای سه سیم بودا است. که با آن سه سیم و سه تا هم می گفته اند. مشتاق علیشاه، عارف قرن دوازدهم هجری قمری و نوازنده سه تار، سیم چهارمی به آن افزود که به سیم مشتاق معروف است. 

سه تار سازی سبک است و کاسه ای گلابی شکل و طریف و کوچک دارد. دسته این ساز حدود ۴۸ سانتیمتر است. کاسه سه تار را معمولا از چوب درخت توت و دسته آن را از چوب درخت گردو می سازند. ضخامت و کیفیت چوب کاسه از عامل های مهم و موثر در صدای ساز است. روی صفحه کاسه تعدادی سوراخ  کوچک ایجاد می کنند. (معمولا ده تا) که بر صدای ساز اثر می گذارد. روی دسته ساز به فاصله های معین ۲۵ تا ۲۸ رشته باریک از زه تابیده از روده چهار پایان و امروزه گاهی رشته های باریک از جنس نایلون می بندند. و به آن پرده می گویند. سیم اول و سوم سه تار را از جنس فولاد و سیم دوم و چهارم را از برنز انتخاب می کنند. سیم چهارم که سیم بم نام دارد از همه ضخیم تر است. سیم ها از یک سو در انتهای کاسه به سیم گیر و از سوی دیگر در بالای دسته به دور گوشی ها بسته می شوند. گوشیها از جنس چوب هستند و برای کوک کردن ساز به کار می روند. کاهی روی دسته ساز را با قطعه هایی از صدف یا استخوان تزیین می کنند. 

سه تار را معمولا در حالت نشسته می نوازند. نوازنده معمولا کاسه ساز را روی ران خود می گذارد و با ناخن انگشت اشاره یک دست ساز را به صدا در می آورد و با حرکت دست دیگر روی دسته و پرده های ساز، نتهای گوناگون را می نوازد . 
سه تار صدایی ملایم دارد. این ساز بیشتر با صورت تک نوازی یا همراه با ساز های دیگر نواخته می شود. از اوایل قرن سیزدهم هجری قمری، برای اجرای ردیف دستگاه های موسیقی ایرانی از سه تار استفاده شد. ردیف مجموعه ای از نغمه های یک دستگاه موسیقی ایرانی است که با ترتیب ویژه تنظیم شده است. میرزا عبدالله(۱۲۲۲_۱۲۹۷) و غلامحسین درویش( ۱۲۵۱_۱۳۰۵) مشهور به درویش خان، از نوازندگان سه تار در دوره قاجاریان بودند که به نوازندگی سه تار رونق داده و شاگردان بسیار تربیت کرده اند. احمد عبادی(۱۲۸۵_۱۳۷۱) پسر میرزا عبداله، نیز از نوازندگان برجسته سه تار در دوره معاصر بوده است. از دیگر نوازندگان به نام سه تار می توان از ابوالحسن صبا، جلال ذوالفنون، داریوش طلایی و حسین علیزاده نام برد.