آشنایی با دو بندر مهم بندرعباس

معرفی ولایت قهستان خراسان

قهستان از جمله مهم ترین ولایات قلمرو ملوک کرت بوده است. این ولایت از شمال به ولایات نیشابور و سبزوار و از جنوب به سیستان و مفازه ی (بیابان) کرمان و از شرق به ولایت خواف و بیابانی که میان خواف و فراه و سیستان قرار داشت، محدود می شد و از غرب به بیابانی می پیوست که میان فارس و کرمان قرار داشت. در اوایل که حکومت آل کرت، تأسیس شد، حکومت منطقه ی قهستان در اختیار محتشمان اسماعیلی بود که از طرف حاکمان اسماعیلی الموت گماشته می شدند. ملک رکن الدین مرغنی جد ملک شمس الدین محمد کرت، مؤسس سلسله ی ملوک کرت با محتشمان قهستان روابط نسبتا مسالمت آمیزی داشت.

پس از آنکه وی فوت کرد و ملک شمس الدین جانشین او شد، این روابط ادامه یافت. در هنگام حمله ی هلاکو که حکومت اسماعیلیان برچیده و سلسله ی ایلخانان تأسیس شد، ولایت قهستان، بسته به شرایط توسط حکام منصوب از طرف مغولان اداره می شد. از جمله ی مهم ترین حاکمان قهستان که معاصر ملوک کرت بودند و بیش ترین تماس را با آنان داشتند، مولائيان بودند که سرانجام ملوک کرت با از بین بردن آن ها، قهستان را ضمیمه ی قلمرو خود کردند.

قهستان از جمله ی مهم ترین ولایاتی است که بسیار مورد توجه ملوک کرت بود. قبل از آن که ملوک کرت حکومتی تأسیس کنند، اجداد آنان که از سوی غوریان حاکم منطقه ی غور و خیسار بودند، از جمله ملک رکن الدین محمد مرغنی بسیار به منطقه ی قهستان توجه داشتند، زیرا از آن جا که این منطقه در این زمان تحت تابعیت محتشمان اسماعیلی قرار داشت، مسیر کاروان های تجاری بود که به قلمرو او، خيسار و غور می رسیدند. بنا به این ضرورت وی جهت حفظ روابط مسالمت آمیز با محتشمان قهستان می کوشید. ملک شمس الدین محمد کرت جانشین وی نیز این روند را ادامه داد تا زمانی که به وساطت وی محتشم قهستان ناصر الدين عبدالرحیم به تابعیت هلاکو در آمد. در زمان جانشینان ملک شمس الدین به تدریج روابط با حاکمان قهستان (مولائیان که پس از محتشمان اسماعیلی بر قهستان حاکم شده بودند) تیره شد، تا اینکه در زمان ملک حسین با سقوط حکومت مولائیان توسط وی، قهستان ضمیمه ی قلمرو آل کرت شد.

قهستان در دوره ی آل کرت

در آغاز سخن به بررسی موقعیت جغرافیایی ولایت قهستان می پردازیم؛ «حدود آن تا ولايات مفازه و خراسان و ماوراء النهر و کابل پیوسته است و حقوق دیوانیش داخل مملکت خراسان است و دارالملكش شهر سیستان و شهر تون و قاین و خوسف و جنابذ از معظمات بلاد آن.» در ادامه حمدالله مستوفی آورده است که قهستان ۱۶ ولایت است، شامل: ترشيز، تون، تنجه، جنابذ، دشت بیاض، بیرجند، خوسف، شاخن، زیرکوه، خور، طبس مسینان، طبس گیلکی، قاین، قلعهی درح و مؤمن آباد. حافظ ابرو درباره ی قهستان می نویسد: «ولایتی طویل و عریض است. دور آن قریب صد فرسخ زیادت باشد. شرقی آن ولایت خواف است و بیابانی که میان خواف و فراه و سیستان افتاده و غربی آن بیابانی است که میان استان های فارس و کرمان افتاده و شمالی آن اعمال نیشابور و سبزوار است و جنوبی اعمال سجستان و بیابان کرمان و قهستان مشتمل است بر چند قصبه و ناحیت بزرگ و در ایامی که ملحدان (اسماعیلیان) مستولی شدند و تختگاه شان الموت بود، اعیان ایشان قهستان را مسخر کردند و مدت ها در تصرف ایشان بود تا آن زمان که ... هلاکو خان ... به خراسان آمد و قلاع ایشان به تمامت مسخر گردانید.» و در ادامه بخش های ناحیه ی قهستان را چنین آورده است: بیرجند، جنابد، زیرکوه، بجستان، تون، طبس گیلکی ورقه، بهارجان، مؤمن آباد، دشت بیاض، ترشیز، شاخین، قاین، طبس مسینان و خوسف.

در اکثر دوران حاکمیت ملوک کرت، حکام این ولایت هر زمان که شرایط را مساعد می یافتند، در صدد استقلال از آن ها بر می آمدند. از جمله کسانی که همزمان با ملوک کرت در این ولایت حاکمیت داشتند و ملوک کرت بیش ترین درگیری را با آنان داشتند، مولائیان بودند که اولین شخص آن ها امیر مولا بود که نام مولائیان نیز از او گرفته شده است. سرانجام مولائیان توسط ملک حسین کرت منقرض شدند و قهستان ضمیمه ی قلمرو ملوک کرت شد و تا پایان حاکمیت ملوک کرت بخشی از قلمرو آنان بود.