معرفی گنبد سلطانیه زنجان

معرفی گنبد سلطانیه زنجان

در شهر سلطانیه از قرن هشتم هجری ساختمانی عظیم و باشکوه بر جای مانده است که تاریخ شناسان و هنرمندان آن را یکی از پر هیبت ترین بناهای معماری اسلامی ایران می شناسند. شهر سلطانیه پیش از اینکه به عنوان پایتخت در نظر گرفته شود، به عنوان چراگاهی برای حیوانات و اردوگاهی برای سربازان سپاه بود، تا آنکه در شروع قرن هشتم هجری ارغون - از پادشاهان دوره ایلخانیان - تصمیم می گیرد در این محدوده، شهری جدید بنا نهد. ارغون ابتدا ساخت حصاری برای شهر را آغاز می کند که از مهمترین بخشهای شهرسازی در آن دوران محسوب می شد. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد این بنا بیشتر بدانیم.

اما با مرگ او، فعالیت ساخت بنا متوقف می شود. بعد از او، دو  پسرش یعنی غازان و اولجایتو، به ترتیب به فرمانروایی می رسند. در زمان حکمرانی پسر دوم اولجایتو، فعالیت ساخت شهر جدید سلطانیه از نو از سر گرفته می شود. اولجایتو در اوایل قرن هشتم هجری ۷۰۴-۷۱۳ دستور می دهد تا زبده ترین صنعتگران و معماران و هنرمندان را از سراسر ناحیه حکومتی اش به سلطانیه آورند تا عملیات بنای شهر هر چه مستحکم تر و باشکوه تر از سر گرفته شود. بر اساس متون تاریخی طرح و نقشه شهر توسط خواجه رشیدالدین فضل الله، وزیر دانشمند دوره ایلخانی کشیده شد.

نقشه اصلی شهر دارای ساختمان های متعدد با کاربری های متعدد مذهبی و غیر مذهبی همچون مسجد، مدرسه، بازار، کاروانسرا،کاخ، بیمارستان (دارالشفا)، خانه های مسکونی و برج و بارو بود که در میان حصاری به شکل مربع احاطه شده بودند. شهر خیلی زود به ساختمان های باشکوهی مزین شد و حتی صدر اعظم های اولجایتو همچون خواجه رشیدالدین، و تاج الدین علیشاه هم ساختمان های فراوانی در درون حوزه شهر احداث کردند و سرانجام بعد از چندین دهه ساختمان سازی، در سال ۷۱۰ هجری ساخت شهر به اتمام رسید و اولجایتو به خاطر اتمام آن جشنی باشکوه به پا کرد و نام شهر را سلطانیه نهاد. سلطانیه در این زمان اهمیت زیادی پیدا کرد و تبدیل به یکی از شهر های مشهور دوره ایلخانیان شد. به طوری که تاریخ نویسان، چون حمدالله مستوفی نوشته اند، بعد از تبریز اصلی ترین شهر در ایران سلطانیه بود. شهر باشکوه سلطانیه بعد از انحطاط ایلخانیان و مرگ ابوسعید، تدرجا از شکوهش کم شد. جهانگردان اروپایی مانند کلاویخو، شاردن، تاورنیه، فلاندن و موریه از این شهر دیدن کرده و تمام آنها در حین حال که به توصیف زیبایی شهر، نقشه و بناهای آن پرداختند از مجموعه بناهای سلطانیه تصویر باشکوهی ارائه داده اند.

با شکوه ترین، مستحکم ترین و عظیم ترین بنای شهر سلطانیه گنبد سلطانیه یا مقبره اولجایتو است. گنبد سلطانیه ساختمانی است به شکل هشت ضلعی که طول هر ضلع آن هفده متر و دارای گنبدی عظیم به قطر دهانه 5 / 2۵ متر و ارتفاع آن ۴۸ متر است. این ساختمان در طبقه همکف شامل هشت ایوان، (چهار ایوان بزرگ و چهار ایوان کوچک است و مسسیر طی کردن تا رسیدن به طبقات بالا از راه ایوان های کوچک فراهم آمده است. ایوانها دارای روزنه هایی است که نور را به داخل ساختمان هدایت می کنند. طبقه دوم ساختمان از ایوانهای خارجی تشکیل شده است. مساحت پایه های هشتگانه گنبد سلطانیه حدود پنجاه متر مربع و مصالح بکار رفته در ساخت این پایه ها آجر و گچ و آهک در نظر گرفته شده است.

گنبد بر روی سه فیلپوش برپا شده و سبک معماری دو پوش پیوسته است؛ همچنین دارای هشت گلدسته بر فراز هشت وجه بنا است. فضای گنبد از چهار ورودی بزرگ و چهار ورودی کوچک تشکیل شده است. همچون بسیاری از ساختمان های دوره ایلخانی، گنبد سلطانیه هم دارای تزیینات کم نظیری است. پوشش تزیینی هم بر روی وجه خارجی و هم وجه داخلی بنا کار شده است که در دو دوره زمانی اجرا شده اند. تزیینات دوره اول شامل آجرکاری، گچبری و کاشی کاری است و در بخش های داخلی بنا به طور مجزا و در بعضی قسمت ها پیوسته اجرا شده است. دوره دوم تزیینات، بیشتر شامل گچبری با نقش و طرح های هندسی و در بعضی بخش ها در قالب کتیبه هایی حاوی آیات قرآنی است.

یکی از چشم نوازترین بخش های تزیینی، نقوش کار شده در زیر گنبد است که در عرض شش متر، به شکل یک ردیف کاربندی در قسمتی که گنبد بر روی فیل پوش ها استوار مانده، اجرا شده است. برخی از این کتیبه ها درون نقوش هندسی، مانند مربع و لوزی قرار داده شده اند.

در قسمت جنوبی گنبد خانه و بالای سردابه، ساختمانی به شکل مستطیل جانمایی شده که با نام تربت خانه شناخته می شود. ورودی این قسمت از ضلع جنوبی گنبد خانه میسر است که در درون خود محرابی را جای داده که با گچبری تزیین شده است. بعلاوه کتیبه هایی به خط کوفی و ثلث در قسمت های مختلف تربت خانه قرار گرفته است. در زیر تربت خانه زیر زمینی است که با تعدادی پله از وجه جنوبی گنبد خانه به تربت خانه راه دارد.