حرم عبدالعظیم حسنی (ع)|محبوب‌ترین مقصد گردشگری مذهبی در شهر ری

محبوب ترین مقصد گردشگری در شهر ری

قدمت و تاریخ ارزشمند ری بر کسی پوشیده نیست. پایتخت سلجوقیان و حکومت آل بویه، پایتخت تابستانی اشکانیان، پایتخت مذهبی زرتشتیان و... تنها گوشه‌ای از عظمت این شهر در گذشته را نشان می‌دهد. این شهر باستانی در دوران کهن در جهان به حدی شناخته شده بود که در زبان‌های ارمنی و یونانی برای آن اسم گذاشته بودند. یونانیان به ری، راگو یا راگا و ارمنی‌ها آن را بیستون می‌خواندند. ری در لغت به معنای شهر سلطنتی است و قدمت آن به 3000 سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. طبق روایتهای اوستا در آن زمان سیزدهمین شهری بوده که در جهان برای سکونت ساخته شده است.

اوج معماری و حکومت ری به دوران سلجوقی باز می‌گردد و پس از آن به مرور از اهمیت آن کاسته شد. تا جایی که امروز این شهر به واسطه چند بنای تاریخی ارزشمند و از همه مهمتر آرامگاه مطهر امامزاده عبدالعظیم حسنی (ع) ملقب به «شاه عبدالعظیم» شناخته می‌شود. البته مقبره افراد سرشناسی از تاریخ فرهنگی و سیاسی ایران در این شهر هست مانند: جلال آل احمد، آیت‌الله کاشانی، محدرضا مهدوی کنی، شیخ صدوق، شیخ محمد خیابانی و ... . در این نوشته قصد داریم با آرامگاه شاه عبدالعظیم بیشتر آشنا شویم. با ما همراه باشید.

عبدالعظیم حسنی (ع) نواده‌ امام حسن مجتبی (ع) است که بین سالهای ۱۷۳ تا 253 هجری قمری در شهر مدینه زندگی می‌کرده است. وی در زمان حیات خود با چهار امام هم عصر بوده است: امام موسی (ع)، امام رضا (ع)، امام جواد (ع) و امام هادی (ع). در تاریخ آمده است که ظلم حاکمان عراق و خفقان موجود در جامعه، باعث می‌شود عبدالعظیم حسنی به ایران و شهر ری مهاجرت کند. در آن زمان ری از مرکز مهم شیعیان در جهان محسوب می‌شد. این حضرت در مدت اقامت خود در ری شاگردان زیادی را تربیت کرد و هر روزه بر مریدان او افزوده می‌شد. وی فعالیت‌های مهمی در زمینه‌های سیاسی-فرهنگی-علمی و مذهبی انجام داد و به فرد سرشناسی در ری و حتی ایران تبدیل شده بود.

در هنگام فوت این شخصیت مهم، افراد سرشناس مذهبی و سیاسی از نقاط مختلف خود را به ری رساندند تا برای مراسم خاکسپاری او شرکت کنند. وی را در باغی وسیع به خاک سپردند که بعدها به دلیل بزرگی باغ، محل تدفین شیعیان و سادات زیادی شد. امروزه این بارگاه و محیط پیرامونش تغییرات زیادی را به خود دیده که در ادامه با آن آشناتر می‌شویم.

بنای اولیه بارگاه عبدالعظیم حسنی بسیار ساده و کوچک بوده است. هرچند مستندات دقیق از آن در دست نیست، اما گفته‌ها حاکی از آن است که یک سنگ قبر ساده و کوچک کل مقبره را تشکیل می‌داده است. در زمان سلجوقیان و با پایتخت شدن ری، حکومت قدرت می‌گیرد و به معماری اهمیت چندانی داده می‌شود. در این زمان قبر عبدالعظیم حسنی گسترش می‌یابد و تبدیل به یک بارگاه می‌شود. بر روی آن سردری آجری قرار می‌دهند که امروزه تنها اثر باقی مانده از مقبره سلجوقی است. بر روی این سردر آجری کتیبه ای قرار دارد که نام بانی سردر یعنی «مجدالملک قمی براوستانی» از وزیران سلجوقی حک شده است.

حرم عبدالعظیم حسنی در ادوار مختلف تاریخ ایران دستخوش تغییر شده و در هر دوره‌ای متناسب با سبک معماری آن مرمت و بازسازی می‌شده است. بنابراین بارگاه امروزی گنجینه‌ای ارزشمند از هنر تزئینات و ساختمان سازی ایران از سلجوقی تا معاصر است. از زمان سلجوقیان که عمده آجرکاری‌های مقبره یادگار آن دوران است،جلوتر که بیاییم مرمت و بازسازی اساسی مربوط به عصر تیموری است. شکوه و عظمت ساختمانهای تیموری در کنار تزئینات معرق کاری آن، به حرم عبدالعظیم حسنی نیز وارد می‌شود.

پس از آن در دوران صفویان که حکومت ایران شیعه می‌شود، اهمیت زیادی به مقبره‌های نوادگان ائمه داده می‌شود. ساختن ایوان عظیم و اصلی بارگاه عبدالعظیم حسنی، وسعت بخشیدن به بناهای پیرامون مقبره و بازسازی گسترده در آن از اقدامات حاکمان صفوی در آستانه‌ی مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) است.

در زمان قاجار و انتخاب تهران به عنوان پایتخت ایران، شهر ری به دلیل نزدیکی به پایتخت در مسیر توجه و پیشرفت قرار گرفت. این توجه شامل حرم مطهر عبدالعظیم حسنی نیز شد و ساخت و سازهای مختلفی در خود مجموعه حرم و در اطراف آن صورت گرفت. این اقدامات باعث شد علاوه بر مقبره شاه عبدالعظیم حسنی، مقبره های پیرامونی حرم همچون امامزاده حمزه و... نیز رونق بگیرند و محدوده حرم به قطب زیارتگاهی تبدیل شود.

عمده تغییرات و بازسازی های حرم در زمان قاجار به زمان فتحعلی شاه بازمی‌گردد. این بازسازی ها که هنوز هم پابرجاست و کالبد امروزی حرم را تشکیل می‌دهد شامل: ساخت ضریح نقره ای حرم (که اگر برای زیارت رفته باشید، می‌بینید که ضریح شاه عبدالعظیم بدون تغییر همچنان همین ضریح است)، ساخت صحن‌های جدید و توسعه حیاط‌های حرم، ایوان ها و غرفه های پیرامون هر حیاط، ساخت مدرسه امین السلطان در ضلع شمال شرقی صحن اصلی حرم مطهر، ساخت ایوان آینه و کفشداری ها، احداث باغ جیران و باغ توت در ضلع غربی حرم مطهر.

در زمان ناصرالدین شاه قاجار و مظفرالدین شاه نیز، بقعه و گنبد امامزاده طاهر در شرق حرم مطهر تکمیل شد. احداث این بقعه از زمان صفویان آغاز شده بود. قسمت های دیگری که ساختشان از زمان صفوی شروع شده بود و در زمان قاجار تکمیل و بهره برداری شد شامل: مسجد بالاسر، ایوان بزرگ شرقی حرم و قسمت جنوب غربی حرم مطهر عبدالعظیم حسنی (ع) .

حرم عبدالعظیم حسنی (ع) که در بین مردم ایران به حرم شاه عبدالعظیم معروف شده است، با گذشتن از دوران مختلف تاریخی وسعت قابل توجهی در زمینه احداث نسبت به بنای اولیه اش داشته است. این حرم مطهر امروزه میزبانی صمیمی و مکانی دوست‌داشتنی و گرم برای زیارت کنندگان از سراسر ایران و جهان است.