معرفی مدرسه صالحیه کازرون

معرفی مدرسه صالحیه کازرون

در شرق میدانی در نزدیکی مدرسه ای که اکنون متروکه گشته و روبه روي مسجد مدرسه، در محل مدرسه علمیه فعلی، مدرسه ای قدیمی بود به نام «مدرسه صالحیه» از آثار خیریه خواجه حسام الدین افشار کازرونی حاکم کازرون فرزند حسین علی افشار که در جمادی الاول سال ۱۱۱۷ هجری قمری قنات خیرات را که از شهر می گذشت احداث و بر اهالی وقف نمود و از عواید آن، که از دادن آب به باغ های سمت جنوب شهر به دست می آمده است، مدرسه مزبور را در سال ۱۱۱۰ هجری قمری از گچ و سنگ جهت تدریس علوم اسلامی بنا و تولیت آن را به برادرزاده خود خواجه محمدرضا واگذار نمود.

علت انتخاب نام «صالحيه» بر این مدرسه این بود که خواجه حسام الدین فرزندی داشت موسوم به آقاسيف الدين على مشهور به خواجه محمدصالح که در آن زمان می بایستی خردسال بوده باشد که تولیت مدرسه را به برادرزاده خود واگذار می نماید.

وقف نامه آب خیرات را مجتهد عصر سیدرضى الذين سلامی از نواده های سيد سلام الله احمدی (که قبلا ذكرش گذشت) نوشته و به خط زیبای شاعر و خوش نویس معروف محمدیوسف عارف تحریر یافته است.

در وقف نامه دیگری که به مناسبت مدرسه صالحيه تحریر یافته و خطاط آن نیز «عارف» مزبور می باشد آب، قنات خیرات و رقبات دیگری از قبیل بازار و کاروانسرا و حجره ها و مزارع چندی را جهت ساختن و استفاده درآمدشان در مدرسه مزبور، که «مجمع طلاب عظام و مسکن موالی کرام» بوده وقف کرده است.

پیش از تخریب بنای کهنه مدرسه صالحیه و تجدید بنای آن به صورت مدرسه علمیه صالحيه (مكتب الصادق) از مدرسه صالحه و سنگ نبشته آن عکس هایی گرفتیم که سنگ نبشه مزبور در چهار ردیف، چهار بیت فوق را بر صفحه خود نمایان می ساخت.

مدرسه صالحيه هجده حجره با ایران پیش رو و ایوان بزرگ تری در میان داشت و بالای سردرب ورودی آن نام مدرسه همراه با عبارت «آنا مدينة العلم و على بائها» از پیامبر اسلام (ص) به خط زیبا روی کاشی آبی (یا سبز رنگ کتیبه شده بود. میرزا حسن فسایی در کتاب «فارس نامه ناصری» می نویسد:

خواجه حسام الدین، مدرسه بزرگی در کازرون ساخت و چندین هزار جلد کتاب و چندین قریه و مزرعه را وقف بر آن مدرسه نموده، و آب قنات خیرات که از میان بلدة کازرون می گذرد و دو آسیاب در آن بلده از آب آن گردش می کند، از آثار خیریه خواجه حسام الدین است.

صدرالسادات کازرونی نیز در کتاب «آثارالرضا» ضمن معرفی خواجه حسام الدین افشار نوشته است:

پس مدرسه ای بنا نمود و چندین هزار کتاب و چندین قریه و مزرعه وقف بر آن مدرسه نمود.

شادروان علی نقی بهروزی کازرونی درباره کتاب خانه مدرسه صالحیه نوشته است:

از قراری که اشخاص مطلع اظهار می دارند کتاب خانه مدرسه صالحيه خواجه حسام الدین، قریب ده هزار جلد کتاب خطی داشته است، و کتاب خانه ای با این تعداد کتاب، در آن تاریخ بی نظیر بوده است. متأسفانه کتب مزبور در اثر جنگ ها و ناامنی ها و غارت های دوره افاغنه و افشاریه و زندیه، از بین رفته است.

مدرسه صالحیه در حدود دو قرن یا کمتر مورد استفاده طالبان علوم دینی و ادبی و طبی و غیره قرار گرفته و در طول این مدت اساتید بزرگ و دانشمند و نام آور و طلاب علوم مختلف که نام نامی شان زینت بخش کتب تذکره گردیده است، در آن مدرسه به تدریس و تحصیل مشغول بوده اند که برخی از این بزرگان را ذیلا نام می بریم با این توضیح که برخی از این افراد بعد از فراغت از تحصیل در همین مدرسه به تدریس اندوخته های خود می پرداختند.

مرحوم بهروزی کازرونی درباره وی در بخش اطبای کازرونی مندرج در روزنامه پارس می نویسد:

مرحوم حاجی سید حسن خطیب، علاوه بر این که طبیبی حاذق بوده، مدرس و مجتهد هم بود و در مدرسه صالحیه (مدرسه علمیه) که از مدارس معروف کازرون بوده و از بناهای خواجه حسام الدین است، تدریس می کرده و مدت ۷۰ سال به طبابت اشتغال داشته، علاوه بر این ها آن مرحوم در مسجد مدرسه که هم اکنون باقی است و نزدیک مدرسه طلبه است، امام جماعت بوده و مردم را ارشاد و دین مبین را ترویج می کرده است.