فرهنگی، حقوقی، اجتماعی

پیشینه نام تاریخی شهر همدان

همدان یکی از شهر های قدیمی ایران است که به اَمَدانه و یا آمادی مشهور بوده است. و این اسم در کتیبه تیگلات پیلسر در زمان پادشاه آشور آمده است. پایتخت پادشاه ماد در این شهر بوده است. و در دوران هخامنشیان و اشکانیان به عنوان پایتخت تابستانی به شمار می رفته است. از همدان در منابع گوناگون به نام های مختلف یاد می شود:
اَمَدانه یا آمادی، از اولین نام های همدان در زمان پادشاهی اشور بوده و نشان دهنده این است که قدمت این شهر تاریخی به سه هزار پیش می رسد.

هگمتانه یا هنگمتانه، به معنای محل تجمع است. که از دو قسمت هنگ به معنای جا و تانه به معنای تجمع تشکیل شده است. در یونانی به اکباتان و در فارسی به هگمتانه گفته می شده است.
سارو، باتوجه به توضیحات یاقوت حموی رومی و ابن فقیه همدانی، سازنده همدان (جم بن نوجهان) بوده که نام اینجا را سارو گذاشته است و عرب ها آن را ساروق خوانده اند.
زینستان ایرانشهر، نویسنده تاریخ قدیم قم می گوید که نام زینستان ایرانشهر در زمان کی خسرو به همدان داده شده است. چون در این شهر از سلاح ها نگهداری می کردند و سلاح خانه ی بزرگی در آن جا وجود داشته است.

اپیفانیا، پادشاه سلوکی به اسم آنتیوخوس زمانیکه در فلطین برای فتح آن جنگید آنجا را رها کرد و به سوی ایران روانه شد تا یکسری از ایالات های خود را پس بگیرد و در ایران به پیروزی رسید و همدان را تصرف کرد و نام آن را اپیفانیا که از اسم آنیوخوس گرفتن شده است، می گذارد.
ناذمه، ابن فقیه همدانی با توجه به اثر های سریانی ها می گوید همدان را، پادشاهی به اسم کرمیس بن حلیموز بنا کرد و نام آن را ناذمه گذاشت به معنای محبوبه
اخمثا، اسم همدان در تورات به اخمثا عنوان شده است که به زبان سانسکریت می باشد و به معنای شهر دوستی و مکان دوستی است. چون شاهان ایران در تابستان، از دوستان خود در آن جا دعوت می کرده اند.
آکسایا، و یکسری دیگر بر این باور هستند که در دوران قبل از مادها، نام آنجا آکسایا بوده است و به معنای شهر کاسیان
همدان، اسم همدان به معنای جای یا شهر و اجتماعات است. اعتمادالسلطنه می گوید نام این شهر همدان بوده است چون، هم در اینجا به معنای اتفاق و دان به معنای ظرفیت است. پس می شود مجمع متفقین

کوروش بزرگ در زمان هخامنشیان، پادشاه مادها را که به اسم آستیاگ بود، شکست داد و همدان زا پایتخت باستانی طبیعی خود کرد. پادشاهی مثل سلوکوس هم همدان را چپاول کرد. همدان مورد تصرف مسلمانان دیلمانی قرار گرفت و ارزش و اعتبار خود را ازدست داد اما در زمان سلجوقیان مجدد همدان پایتخت شد و اعتبار و اصالت مجدد خود را بدست آورد. با ورود مغول ها به ایران، این شهر را تخریب کردند تا زمان ورود صفویه مورد جنگ ایران و عثمانی ها بود. اما شاه عباس صفوی به عثمانیان درس عبرت و گوش مالی بزرگی داد. پس از از بین رفتن حکومت صفویان، عثمانی ها همدان را تصرف کردند. نادرشاه افشار، همدان را گرفت و عثمانی ها را بیرون کرد. همدان به علت مرزی بودن آن به سمت غرب کشور از لحاظ سیاسی و اقتصادی پیشرفت دو چندانی کرد و گسترده شد. و جزو شهرهای مهم غرب ایران گشت.