پیشینه تاریخی نام شهر گرگان

پیشینه تاریخی نام شهر گرگان

گرگان از قدیم تا کنون به نام های زیر مشهور بوده است:

وهرکانه، ورکانه، وورکان، گورکان، هیرکان، جرجان، استرآباد، استارآباد، ستارباد، استاروا

گرگان در اوستا، وهرکانه و در آثار پهلویان، وورکان و گورگان و در آثار یونانیان هیرکانی و در عربی جرجانی گفته شده است. شهر گرگان در زمان هخامنشیان به عنان یک ایالات بزرگ منصوب می شد. حاکم آنجا پدر داریوش، ویشتاسب بود. در زمان حاکمیت کوروش به عنوان والی، مشغول به کار بود. هرودوت در بین ساتراپی ها از گرگان صحبت نمی کند. هرودوت از قبیله هیرکانی که در اطراف دریای مازندران زندگی می کردند یاد می کند.

گفته می شود که با ورود مغول ها به سرزمین ایران، اسم استراباد (که در حاضر امروزه، استرآباد شهری در اطراف گرگان است که کمی فاصله دارد) بر روی این شهر گذاشتند. عده ای هم می گویند استر آباد به این علت به این اسم گذاشته شد که استر نام ملکه یهودی خشایرشاه است که به جای ملکه وشتی توسط عموی خود به کاخ آمد و باعث نجات یهودیان از سکنجه و مجازات های وزیر و شاه شد. جغرافی دانان یونانی هم این نظر را دارند که هیرکانه در دریای مازندران بوده است. در آثار هخامنشی ها هیرکانی ها و پارت ها را کنار هم می بینیم و در آثار یونانی ها و رومیان باستان اسم پارت یا پارث (خراسان) و باختر و باکتر و هرکان و گرگان را کنار هم می بینیم . و در بعضی از آثار هم، از گرگان چون به خراسان (خوراسانی) نزدیک بوده است (خورآیان، هورآیان) به معنای خورشید نام برده شده است.

احتمال آن می رود که استار آباد، ستارباد، استاره آباد، استاروا، با خورآیان مرتبط بوده باشد چون خور به معنای روشنی و استار (استر) به معنای ستاره است. تا پایان دوره قاجاریه، اسم استرآباد بر روی این شهر بود و با پادشاهی رضا شاه، نام تمام شهر ها مجدد به فارسی تغیر پیدا کرد و استارآباد به گرگان تبدیل شد. گرگان به علت داشتن خاک حاصلخیز و آب و هوای مناسب از نظر منطقه ای و کشاورزی مناسب و مهم است و نقش مهم اقتصادی را ایفا می کند. محمد حسن قاجار، گرگان را پایتخت خود کرد و با جانشینان نادرشاه و فرستادگان کریم خان زند، اختلاف هایی پیدا کرده بود. کریم خان زند با تلاش های بی وقفه خود، این شهر را مورد تصاحب خود در آورد. استر آباد مهد قاجاریه است به علت آن که محمد خان قاجار در استرآباد یا گرگان امروزی متولد شده بود. شاعران و نویسندگان و فرهیختگان علم و دانش و اندیشمندانی مانندر فخرالدین اسعد گرگانی، شرین جرجانی، ابوبکر عبدالرحمان، معروف به عبدالقادر جرجانی، ابوسلیک گرگانی، ابودراعه ی جرجانی، بالیث طبری جرجانی، فخر جرجانی، نعیم آسترابادی، میرزا مهدی خان آسترابادی و بسیاری از فرهیختگان می توان نام برد.

شهر گرگان همواره مهد بزرگ وقایع تاریخی در ایران بوده است. و تغییرات مختلف و گوناگونی را به خود دید. با وود اسلام به ایران، گرگان دستخوش تغییرات فرهنگی گردید و مهد بسیار بزرگ اندیشمندان بسیاری از این شهر بوده شد. کتاب عنصر المعالی کیکاووس از آثار عبدالقادر جرجانی با مضمون تحول در ادبیات عرب و فارسی و همچنین قابوس نامه با مضمون تمدن پیش از مغول و امثالی مثل ابوسهل مسیحی و سید اسماعیل جرجانی که کتاب دایره المعارف ذخیره خوارزمشاهی را نوشته اند و بسیاری از کتاب های پزشکی که توسط اندیشمندان گرگان نوشته شده است می توان یاد کرد.