پیشینه تاریخی نام شهر تبریز

پیشینه تاریخی نام شهر تبریز

جغرافی دانان عرب، مثل سماعی و یاقوت حموی، واژه های تبریز را تِبریز و جغرافی دانان ایرانی و ترک مثل حمدالله مستوفی و کاتب حلبی، تَبریز و مردم عامه، تَربیز می گویند. درباره نامگذاری تبریز بحث های گوناگونی وجود دارد. حمدالله مستوفی و یاقوت حموی می گویند که زبیده، همسر هارون الرشید، در آن جا می زیسته و از هوای دل انگیز و لطیف آنجا استفاده می کرده است و بعد از مدتی به علت آب و هوای مرغوب آنجا، بیماری زبیده بهبود بخشیده می شود.

بعد از آن دستور داد تا شهری در آنجا ایجاد کنند و نام آن را (تب ریز) بگذارند. شخصی به اسم چلبی، کلمه تبریز را به معنای (ستمه دوکوجو) یعنی ریزنده تف و تاب که به علت آتشفشان کوه سهند بوده، نسبت داده اند. تاریخ شناسان ارمنی، نام تبریز را نوروژ یا دورژ به معنای انتقامگاه می نامند. خسرو اشکانی گفته است که آن شهر یاد آور گرفتن انتقام اردوان، آخرین پادشاه اشکانی از اردشیر بوده است، که به این نام نهاده شده است. باتوجه به صحبت های چلبی، در اطراف این شهر به علت کوه سهند و آتش فشان های آن و یا به سبب آتشکده ای که در اینجا وجود داشته است، آن را گرماریز (تف ریز) (تف بیز) نامگذاری کرده اند که به مرور به تبریز تغییر پیدا کرده است. تجزیه و تحلیل های بالا، تا حدی درست است. به حدی که آذربایگان به آذرگاه و آتشکده و با آیین زرتشت مرتبط می باشد. تبریز مقر نظامی کوچکی بود.

اما اردبیل مقر نظامی وسیع تر و فعال تری داشت. اولین حکومتی که در تبریز شکل گرفت، حکومت روادیان بود که این شهر را به عنوان پایتخت خود گرفتند و سلجوقیان تبریز را تصاحب کردند. پس از حمله مغول ها به ایران، تبریز پایتخت حکومت آباقاخان شد و در زمان محمود غازان، تبریز به رونق و آبادانی دست پیدا کرد. در دوران جلایریان، ترکمانان، صفویان، تبریز پایتخت ایران بود. مسجد کبود از دوران جهان شاه قرایوسف ترکمان به یادگار مانده است. در زمان قاجاریه، عباس میرزا ولیعهد شاه شد و تبریز محل استقرار او شد. و از نظر اقتصاد و بازرگانی و جلوه شهری به آن رونق بخشید.در جنگهای بین ایران و روسیه، تبریزی ها علیه روس ها و عثمانی ها به پا خواستند و پیروز شدند. از جسوران و قدرتمندان آن شهر می توان ستارخان، باقرخان، خیابانی، علی مسیو را نام برد. که در بر کناری استبداد و رسیدن به حکومت مشروطه تلاش فراوان را متحمل شدند. شیخ محمد خیابانی در تبریز علیه استعمار انگلستان جنگید و قرار داد بین ایران و انگلستان (قرارداد وثوق الدوله) را لغو کرد. بدین ترتیب ابر قدرتان انگلستان، کاری از پیش نتوانستند ببرند و بزرگ مردان تبریزی شجاعانه و دلاورانه در مقابل ستم و ظلم آن ها مقاومت کردند.

تبریز، روستای کوچکی بیش نبود که با گذشت از سختی ها و فراز ونشیب ها، روز به روز گسترده و رونق پیدا کرد. در حال حاضر تبریز جزو سومین شهرهای بزرگ و توریستی تفریحی ایران شده است. امروزه تبریز جزو قطب های اقتصادی، نظامی، بازرگانی، اداری، صنعتی و ارتباطی کشور است که همانند غرب کشور جزو مرزهای پر اهمیت می باشد که حفاظت و امنیت آن مهم است. شهری که با توجه به تمامی ارزش ها و سنت ها و فرهنگهای خود سعی کرده است تا هم پای جامعه به پیشرفت در مسیرهای مختلف برسد.