تاریخچه قلعه اسماعیلیه در منطقه قهستان

تاریخچه قلعه اسماعیلیه در منطقه قهستان

قیام اسماعیلیه از معدود قیام های مهم بر علیه حاکمیت سلاجقه در ایران است. آنان به خاطر عقاید مذهبی خویش دست به اقدامات مهمی زدند که سبب شهرت آنان در تمامی دوران پس از آن شد. این فرقه با احداث قلاع متعدد و مستحکم برای حفاظت از اندیشه های مذهبی خود به مسائل سیاسی نیز وارد شدند. اسماعیلیان عمده ی قلاع خود را به دلایل استراتژیکی و جغرافیایی در منطقه ی قهستان بنا نهادند و در ایجاد آن ها به قلعه سازی به سبک ساسانی نیز نظر داشته اند و این موضوع را به خوبی از ساختمان قلاع آن ها می توان فهمید. همچنین برخی از قلاع ساسانی را مجددا احیا کردند و در آن سکونت گزیدند. البته این نکته را می باید یادآور شد که سبک قلعه سازی آنان تابع مکتب خاصی نبوده است.

اوج قدرت این فرقه با حکومت فاطمیان در شمال آفریقا در رقابت با دستگاه خلافت عباسی به منصه ی ظهور رسید و سرانجام به دلیل اختلافات داخلی و ظهور صلاح الدين ایوبی از میان رفت. در ایران اسماعیلیان با نام نزاریان بر ضد سلاجقه قیام کردند و با اجرای سیاست دارالهجره موفق به ایجاد حکومتی در قلب ایران و منطقه ى الموت شدند. اسماعیلیه علاوه بر الموت مناطقی را که از لحاظ موقعیت طبیعی و جغرافیایی، استراتژیک به نظر می رسیدند، توسط داعیان قدرتمندی که در خدمت داشتند، به تصرف خود در آوردند. از جمله ی این مناطق قهستان بود، که به دلیل شرایط اقلیمی مناسبی که داشت به دست حسین قاینی، داعی معروف اسماعيليه تصرف شد و به عنوان مهم ترین پایگاه بعد از الموت وارد عرصه ی کارزار با دولت اقطاع دار سلجوقی گردید.

اسماعیلیان توانستند قسمت های عمده ای از قهستان را به تصرف خود درآورند و با سروسامان دادن به نظام داخلی و استحکام بخشیدن به حاکمیت خود، نظامی را به وجود آورند که مرکزیت آن قلاعی بود که در سراسر قهستان پراکنده اند.

سیاست تساهل مذهبی سامانیان در خراسان که هنوز بسیاری از فرق و مذاهب گذشته و باستانی در آن جا پیروان و معتقدین سرسختی داشتند، باعث شد که در آغاز قرن چهارم هجری پای اسماعیلیان به خراسان باز شود و داعیان اسماعیلی به نشر عقایدشان مشغول شوند.

اولین داعی اسماعیلی، غیاث از ری به خراسان آمد و در مرورود حسین بن علی مرورودی را به کیش خود در آورد. حسین بن على مرورودی در فترت صفاریان نواحی فاریاب، طالقان، میمنه، غرجستان، غور و اسفزار را به تصرف خود در آورد و بعد از مدتی سیستان را هم ضمیمه ی قلمرو خود کرد، ولی اختلافات بین یارانش باعث ضعف او شد و غیاث و حسین مرورودی به ری آمدند و حکومت خود را از دست دادند.

مذهب اسماعیلیه در اواسط قرن سوم هجری ظهور کرد و داعیان خراسان تلاش می کردند که سران درباری را به مذهب اسماعیلی در آورند. حسین مرورودی بعد از خود محمد بن نخشبی (نسفی) را جانشین خود کرد. نخشبی با تغییراتی در مبانی عقیدتی اسماعیلی و با توسل به فلسفه ی نوافلاطونی توانست گروهی از صاحب منصبان عالی مقام دربار نصر بن احمد سامانی را به کیش خود در آورد. او حتا مدتی ندیم شاه شد و نفوذ این مذهب به حدی بود که رودکی شاعر دربار نیز به آن کیش گروید. سران لشکری دربار سامانی از نفوذ اسماعیلیان در دربار خود به وحشت افتادند، زیرا وجود آنان را در تضاد با منافع خود می دیدند و پشتیبانی دهقانان و کشاورزان از مذهب اسماعیلی را مانع مالكيت اقطاعي خود می شمردند. لذا اکثر آن ها را قلع و قمع کردند و دست به کشتار عظیمی زدند.

سیمجوریان از بزرگ ترین امرای سامانی بودند که به کیش اسماعیلی گرویدند و حتا گفته می شود ابوعلی سیمجور در نیشابور به جای آنکه خطبه به نام شاه سامانی بخواند، خطبه به نام خلیفه ی فاطمی خواند که خشم مردم نیشابور را برانگیخت. سیمجوریان اقطاع داران قهستان در عهد سامانی بودند که بعد از شکست در برابر محمود غزنوی و محدود شدن حکومتشان به قهستان، کیش اسماعیلی خود را در خفا حفظ کردند، تا اینکه در سال ۴۸۵ هجری حسین قاینی وارد قهستان شد و فرصت را برای شورش در قهستان مناسب تشخیص داد. در دوران محمود و پس از فتح مولتان گروه زیادی از اسیران که وارد خراسان شده و در این ایالت ساکن شدند.