مقدمه ای بر بیماری های مشترک انسان و حیوان (زئونوز)

مقدمه ای بر بیماری های مشترک انسان و حیوان (زئونوز)

زمانی که مردم در مورد بیماری هایی که می شود از حیوانات بگیرند تفکر می کنند، اول هاری به ذهنشان خطور می کند. بیماری های دیگری هستند که ما از حیوانات می گیریم که به اندازه هاری مورد توجه همگان قرار نمی گیرند.
رادولف ویرشو در قرن 19 میلادی بیماری های مشترک انسان و حیوان را زئونوزها نامید و آنها را تحت عنوان بیماری های عفونی که انسان از حیوانات اهلی می گیرد تعریف نمود. برطبق تعریف سازمان جهانی بهداشت (WHO) در سال 1959 بیماری ها و عفونت هایی که به طور طبیعی بین حیوانات مهره دار و انسان انتقال می یابد زئونوز نامیده می شود.
بيماري هاي قابل انتقال ميان انسان و حيوان، فصل مشترک دو حرفه پزشکي و دامپزشکي است که از نظر حفظ سلامت و بهداشت جوامع انساني و دامي داراي اهميت بسزايي است. نام اين دسته از بيماري ها نمايانگر مسووليت مشترک و خطيري است که به طور مشترک به عهده بخش های پزشکی و دامپزشکی در زمينه پيشگيري ، تشخيص و درمان اين گونه بيماري هاست.

طی 30 سال اخیر بسیاری از بیماری های عفونی جدید شایع شده که بخش وسیعی از آنها زئونوز می باشند. تعدادی از این بیماری ها برای اولین بار ظاهر شده، درحالی که بسیاری از آنها پس از دوره های خاموشی بار دیگر تظاهر یافته اند. از بین 1709 عامل بیماری زای شناخته شده انسان، 832 عامل زئونوتیک می باشند. از بین 538 عامل بیماری‌زای شناخته شده‌ی انسان در‌ گروه بیماری های باکتریایی 269 ‌مورد از عوامل قابل ‌انتقال از حیوانات می‌باشند. به طور کلی عوامل بیماری زای زئونوتیک بیش از سه برابر نسبت به عوامل غیر زئونوتیک با بیماری های نوپدید مرتبط می باشند. برخی از عوامل اتیولوژیک باکتریایی اصلی زئونوزهای جدید که از سال 1976 شناخته شده اند عبارتند از:

Capnocytophaga canimorsus (1976)، Campylobacter Spp. (1977)، E.coli O157:H7 (1982)، Borrelia burgdorferi (1982)، Helicobacter Spp. (1983)، Erlichia chaffeensis (1986)، Bartonella henselae (1992). 

درمان های موفقیت آمیز بیماری های باکتریایی با داروهای آنتی بیوتیکی، پیشگیری و کنترل بیماری هایی مثل سیاه سرفه، سرخک، سرخجه در کشورهای پیشرفته صنعتی جهان و تعدادی از کشورهای در حال توسعه در قرن گذشته، باعث ایجاد یک خوش بینی کاذب در زمینه خلاصی از بیماری های واگیر، که همه گیری های وسیعی را سبب می شوند، شده بود؛ به طوری که در این کشورها بیماری های غیر واگیر اولویت اول را داشتند. ولی پدیده هایی مانند مقاومت آنتی بیوتیکی، جهش های ژنتیکی، پیدایش جدید یا پیدایش مجدد عوامل میکروبی در زمان و مکان هایی که انتظار نمی رود، آینده درخشان رهایی نسبی از بیماری های واگیر را تیره و تار کرد. کوتاه شدن فواصل جغرافیایی به دلیل سرعت انتقال بین المللی انسان و کالاهای تجاری، تغییر در شیوه های تولید کالاهای کشاورزی و دامی و شیوه زندگی انسان و تغییرات اکولوژیک، از عوامل مؤثر در برگشت عوامل بیماری زا هستند.
اخيراً سازمان بهداشت جهاني دام (OIE) پرسش نامه اي را در ميان ۹۲ كشور عضو خود منتشر كرده كه در آن سؤال شده بزرگترين خطر موجود براي بيماري‌هاي حيواني كدام است؟ هر ۹۲ كشور پاسخ داده‌اند: بيماري هاي مشترك انسان و حیوان و همچنین اعلام كرده‌اند که اين خطر روز به روز بيشتر مي‌شود. 

پیدایش بیماری های ناشناخته انسانی مانند سندرم حاد و شدید تنفسی سارس و یا آنفولانزای پرندگان A/H5N1 نشانه ای از پیدایش غیر منتظره این بیماری ها در زمان ها و مکان های پیش بینی نشده است. انواع حیوانات اهلی، نیمه اهلی، وحشی و گونه های متنوع حیوانات خانگی می توانند مخازن این عوامل عفونی باشند. شناخت این مخازن و سایر عوامل اپیدمیولوژی به درک چگونگی برگشت بیماری ها کمک می کند. احتمال پیدایش یا پیدایش مجدد آن گروه از بیماری های مشترک که از راه تنفس ( تب لاسا، آنفولانزای پرندگان) و یا به وسیله بندپایان (تب دره ریفت، تب هموراژیک کریمه کنگو، تب دره نیل و...) به نقاط غیر بومی منتقل می شوند بیشتر از سایر بیماری ها است.

عوامل عفونی نیز مانند اغلب پدیده های بیولوژیک در طول زمان، و تحت تأثیر عواملی متفاوت، دچار تغییر و تحول می شوند و چهره ای جدید به خود می گیرند. خصوصیت اغلب میکروب ها (باکتری، ویروس، انگل و قارچ) ثابت نمی ماند؛ آنها در شرایط معین توانایی زیادی برای تحول ژنتیکی و ایجاد نمونه های جدید با خصوصیات تازه دارند؛ می توانند با کسب خصوصیت آنتی ژنیکی جدید با خصوصیات تازه به خوبی از سد مصونیت بدن انسان عبور کنند و یا در مقابل درمان و دارو مقاومت پیدا کنند. تغییرات ژنتیکی ویروس ها به موتاسیون آن ها می انجامد که باعث ایجاد ویروس هایی با خصوصیات ژنتیکی و بیماری زایی جدید می شود. نقل و انتقال میزبان و ناقل نقش مهمی در گسترش جغرافیایی این بیماری ها در مناطق غیر بومی دارد. مطالعه این بیماری ها و راه های مقابله و کنترل آن ها در تمام دنیا ضروری می باشد.
تعدادی از بیماری های باکتریایی و ویروسی و نحوه انتقال آن ها.

سرانجام، تنوع حیوانات و گسترش جهانی بیماری ها، همکاری ملی و بین المللی در نظارت دائم و همه جانبه را ضروری می سازد. بهداشت و سلامتی نسل های آینده ممکن است به توانایی نسل حاضر در کشف سریع، مراقبت و کنترل بیماری های ناشی از عوامل زئونوتیک نوپدید وابسته باشد. تعاریف یکنواخت نظارت، جمع آوری مناسب نمونه ها، نقل و انتقال سریع آنها و وسایل ارتباطی سریع مورد نیاز خواهد بود تا بتوان به جامعه ای سالم و امن و عاری از هرگونه بیماری زئونوز نوپدید و بازپدید دست یافت. به طور کلی همکاری جوامع علمی در کشورهای مختلف می تواند به ریشه کن شدن بیماری ها از جمله بیماری های مشترک انسان و حیوان کمک کند. کشور ایران هم به دلیل داشتن مرزهای زیاد با کشورهای دیگر (15 مرز) و قرار گرفتن در نقطه حساس و احتمال بیوتروریسم توسط دشمنان کشور باید در این زمینه بسیار فعال و پویا عمل کرده و از ورود و وقوع بیماری در کشور جلوگیری شود.