جایگاه قهوه خانه در ایران

جایگاه قهوه خانه در ایران

یکی از میراث های فراموش شده کشورها، قهوه خانه ها بود. که به شکل عجیبی تغییرات بسیاری در آن پدید آمد و قهوه و چای، جای خود را به دود و قلیان داد.
اشخاص خاصی در کل کشور در قهوه خانه ها جمع می شدند. در قدیم قهوه خانه ها، یک مکان اسم و رسم دار بود. که مراسم گوناگون نقالی و شادمانی در ساعتهای مختلف در آن اجرا می شد. قهوه خانه ها در ابتدا مکان صرف قهوه و به مرور مکان صرف چای شد که در آن نویسندگان و شاعران و هنرمندان و صوفیان کنار هم جمع می شدند.

در کنار کشور ایران، کشور همسایه ی ترکیه در زمان شاه سلطان سلیمان، قهوه و قهوه خانه تشکیل داده بودند. از قهوه خانه ها برای دیدار دوستان، تبلیغ و ترویج تصوف و یا شرکت در بحث و گفتگو استفاده می کردند. نقالی، مشاعره، شطرنج، تخته نرد و رقص از جمله تفریحات در آن مکان بود. قهوه خانه سالنی بزرگ بود که، از وسط آن حوضی بزرگ که آبی روان داشت رد می شد. در اطراف حوض، سکوهایی برای نشستن مشتریان بود. دور هر قهوه خانه، سکو یا غرفه ای مخصوص، به اسم "شاهنشین" وجود داشت که، منصب داران جامعه، روی آن سکو مینشستند.
در هر قهوه خانه جایی به اسم "سردم" وجود داشت که مخصوص نقال یا سخنور قهوه خانه بود و کف آن از پوست حیوانات، پوشیده شده بود. تمام دیوارهای قهوه خانه از، عکس های شاهان، پهلوانان، و رهبران دینی و قهرمانان، مزین شده بود. در قهوه خانه، مراسم شعرخوانی و حافظ خوانی بسیار رواج داشت.
مرا در قهوه خانه بودن بهتر از، بزم شهان باشد/ که اینجا میهمان را، منتی بر میزبان باشد
در گذشته در هرمحله ای از تهران، قهوه خانه های زیادی ساخته میشد که، قبل از طلوع افتاب شروع به کار می کردند و بعد از بسته شدن تمام مغازه ها، تعطیل می شدند. 

قهوه چیان را می توان به 4 دسته تقسیم کرد:
1- قهوه چیان بین راهی جاده ها
2- قهوه چیان شخص درباریان و بزرگان
3- قهوه چیان موقت مراسم عزاداری، عروسی و جشن ها
4- قهوه چیان خیابانی و دوره گرد
در جایی گفته شده است که "بابا شمس تیشی" به دستور شاه عباس اول، او را به اصفهان می آوردند. چون در نوازندگی و خوانندگی دستی توانا داشت، باعث توجه شاه عباس، قرار گرفته بود و شاه عباس، قهوه خانه ای برای بابا شمس ساخت. بطوریکه شاه، از مهمانان خود در آن قهوه خانه پذیرایی می کرد. این قهوه خانه، میخانه ای داشت که، روزهایی که می خوردن قدغن بود، عده ای به میخانه ی بابا شمس می رفتند و مشغول می خارگی می شدند. 

قهوه خانه در زمان حکومت صفویان، تحت نفوذ مذهب و گسترش و تبلیغات دین بود. انجام مراسم ماه رمضان و مدح خوانی و فرایض دینی از جمله ی آنها بود.
جایگزینی چای به جای قهوه در قهوه خانه ها، در زمان صفویه، با ورود تاتارها و چینی ها به ایران، و کشت چای ایجاد شد. سفیری به اسم "فردریک" می گوید: (در اصفهان جدا از، قهوه خانه ها، جایی به اسم چای خانه وجود داشت که نجیب زادگان، شاهزادگان، اشراف زادگان، و صاحبان منصب، در آنجا به چای خوردن، مشغول می شدند و شطرنج، بازی می کردند. برگ چای را آنقدر در آب می جوشاندند، تا رنگ سیاهی حاصل شود و آنگاه آن را با شکر و .... هم میزدند و چای را آنچنان داغ می نوشیدند که، استکان چای را، از شدت داغی، نمی توان در دست نگه داشت)
در زمان قاجار، قلیان و چپق هم روانه قهوه خانه ها گشت. رفته رفته تمام آن بحث ها و گفت و گوهای زیبا و سرگرمی ها کمرنگ تر شد و هم اکنون، کشیدن قلیان و غباری از دود، در قهوه خانه های ایران نمایان است.