خوانش آرامگاه حافظ در سفرنامه فرد ریچاردز

خوانش آرامگاه حافظ در سفرنامه فرد ریچاردز

فرد ریچاردز هم که در اوایل سلطنت رضاشاه به ایران مسافرت کرد. درباره آرامگاه حافظ و بقعه فلزي آن با قلمی رسا و شیوا می نویسد: در باغ آرامگاه درختان زیبا و مطابق معمول حوضی دیده می شود که برای وضوی قبل از نماز و شستن استکان ها و فنجان های چای از آن استفاده میکنند. ولی در مورد قبوری که در پیرامون آرامگاه حافظ پراکنده شده است باید گفت که این محل به هیچ وجه شبیه گورستان نیست، چه این گورستان کوچک که با دیواری محصور شده از گورستان عمومی که در کنار شهر واقع گردیده به مراتب تمیزتر است و از آن خیلی بهتر محافظت می شود. گل ها و علف های زیادی در اطراف حوض روییده، چون آب در این نقطه فراوان است، و از این گذشته این محل از جوی کوچک کن آباد که در بالای تنگ الله اکبر واقع شده مشروب می شود. این جا برای نوشیدن چای از مطبوع ترین محل هاست.

در زیر ایوان عده زیادی مشغول کشیدن قلیان و چپق و غیره می باشند و شخص از این که آنها فقط از تنباکو استفاده میکنند تردید دارد.... امروز آرامگاه با چیزی محصور گردیده که ممکن است در پاره ای از کتاب های راهنما آن را نرده های آهنی بزرگ و با ابهت توصیف نمایند. طرح این نرده ها شبیه به در آهنی آسانسورهای امروزی است. ستون ها و یا میله های گوشه از تیرهای باریک آهنی تلگراف تشکیل یافته که به قول یکی از سیاحان از شرکت تلگراف هند و اروپایی به دست آمده است. لکن آنچه بیش از همه برجسته و مشخص است ده پرچم فلزی است که به رنگ پرچم ملی ایران رنگ آمیزی شده است. شاید این پرچم ها وظیفه یک گلباد را انجام می دهند، چه همه در یک زمان با نسیم ملایم حرکت می کنند. در داخل آرامگاه دو چراغ از نوع جديد آويخته شده و یک تصویر نامناسب و بزرگ شده از شاعری که در سال ۱۳۸۸ میلادی در این محل مدفون گرديده نیز دیده می شود. در این موقع شخص برای احساس آسودگی و تنوع به قهوه خانه مقابل می نگرد.

فرد ریچاردز از فضای حافظیه طرحی نیز تهیه کرد که در سفرنامه او ارائه شاه است. این طرح که بسیار واضح است و در کمال قدرت ترسیم شده . ایوان کریمخانی را با چهار ستون از طرف شمال نشان می دهد که آبنمایی در مقابل و منطبق بر محور تقارن خود دارد. شمال آبنما، که در این تصویر نیآماده است ، محل آرامگاه حافظ و بقعه اوست. اطراف آبنما چند تخت برای پذیرایی و استراحت وجود دارد. شاگرد قهوه چی در حال بردن سینی دیده می شود. پنجره های آرسی در سمت راست ایوان باز هستند و جلوی آن ها در محوطه آرامگاه چند میز و لوازم پذیرایی چیده شده است. موضوع جالبی که در این طرح به تصویر کشیده شده، تغییر شکل ژخبام ایوان کریمخانی است که با سبکی که در پوشش بام و شکل دهي آن در دوره قاجار متداول بوده مطابقت دارد. مقایسه این تصویر با تصویر مندرج در سفرنامه مور نشان می دهد که تعمیر ایوان و تغییر ژخبام آن در فاصله زمانی سفر مور به شیراز در سال ۱۲۹۴ و سفر فرد ریچادز صورت گرفته است.

محتوای نامه های اداری معارف و اوقاف ایالتی فارس و وزارت معارف در سال های ۱۹۲۵ - ۱۹۲۶م / ۱۳۰۴-۱۳۰۵ معرف خلل ایجادشده در بنای کریمخانی حافظیه است. در این نامه ها به ضرورت مرمت و نیاز به تأمین وجوهی به این منظور اشاره شده است. وجوه اهدایی میرزا ابراهیم خان قوام شیرازی برای مرمت آرامگاه در آن زمان یاری رسان بوده است، اما خرابی به حدی رسیده بود که این وجوة كفاف كل مخارج را نمی داد.