هنر در عصر تیموریان (5)

هنر در عصر تیموریان (5)

عبدالقادر مراغی در سال ۸۳۸ ق و در طاعون فراگیر هرات درگذشت. از با او آثاری به شرح زیر برجای مانده است:

• جامع الالحان که در سال ۸۱۶ ق برای پسرش نورالدین تألیف کرده است.
• مقاصد الالحان در این کتاب وی اطلاعات جامعی را راجع به موسیقی ایرانی از زمانهای قدیم تا روزگار خود گرد آورده و در آن اصطلاحات موسیقی را به زیبایی شرح و توضیح داده است. هر دوی این آثار به چاپ نیز رسیده است.
• کنزالالحان این اثر متأسفانه از بین رفته است. ظاهرا به همراه دو کتاب فوق، مجموعه ای سه جلدی را تشکیل می داده اند.
• شرح ادوار شرحی است بر کتاب الادوار نوشته صفي الدين ارموی، موسیقی دان برجسته قرن هفتم که چاپ نیز شده است.

در نقل قول دولتشاه سمرقندی، نامی از یوسف اندکانی، که خواننده سرشناسی بوده، آورده شده است. این شخص در نزد بایسنغر خدمت می کرده است. می گویند ابراهيم سلطان، برادر بایسنغر که حاکم فارس بود، درخواست کرد تا برادرش در ازای دریافت پول هنگفتی، خواجه يوسف اندکانی را به شیراز بفرستد. بایسنغر در جواب چنین نوشت:

                   ما يوسف خود نمی فروشیم                             تو سیم سیاه خود نگهدار

در منابع این دوره، نام بسیاری از خوانندگان و نوازندگان آورده شده که از آن میان بنایی هروی (فوت ۹۱۸ ق) را باید ذکر کرد. او که در شعر و خوشنویسی هم دست داشت، مدتی نزد امیر علیشیر نوایی بود ولی به سبب کدورتی که پیش آمد، ابتدا به دربار سلطان يعقوب آق قویونلو و سپس به نزد شیبک خان ازبک رفت و در جنگ میان سپاه صفوی و ازبک کشته شد. رساله ای در موسیقی از تألیفات اوست که به چاپ هم رسیده است.

هنر در عصر تیموری را باید تکمیل کننده خلا ناشی از نزول علوم عقلی و حتی روند کاهشی ادبیات دانست. بر فرض آنکه آثار هنری مکتب تیموریان در حوزه های معماری، نگارگری و کتاب آرایی دوره های هنری حذف گردد، هنر قابل ذکری باقی نخواهد ماند که بتواند برای تمدن باشکوه ایرانی – اسلامی درخشان بماند. هنرمندان عصر صفوی نیز به شدت تحت تأثیر هنرمندان هم سلف خود در قرن نهم بودند. به عبارت دیگر، زوال خاندان تیموری در ایران، سبب نابودی سبک هنری آنها نگشت. بلکه روند تکاملی آن خصوصا در معماری و کتاب آرایی ادامه یافت. کمال الدین بهزاد، بهترین نمونه در اثبات این مسئله است که دستاورد هنری تیموریان به قلمروی صفویان منتقل گشت. به گونه ای که چند دهه بعد، اصفهان در مرکز ایران، جانشین شایسته ای برای هرات و سمرقند شد.