گیلان
آشنایی با ماهی خاویار دریای شمال
دانه های شفاف و سرشار از مواد مغذی به عنوان غذای ممتاز و گران بهای جهان، از فرآورده های بندر انزلی و بندر ترکمن و بطور کلی استان گیلان است. محدودیت تولید و دست یابی به این کالای گران بها از نظر غذایی موجب افزایش بهای آن در بازارهای جهانی شده است که می توان خاویار را به عنوان پربهاترین مواد غذایی در آسیا و جهان معرفی کرد. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد ماهی خاویار ایران بیشتر بدانیم.
محصول خاویار را با توجه به اندازه دانه ها و رنگ آن به سه گروه تقسیم و رقم بندی می کنند. رقم عالی یا ممتاز که دانه های آن درشت و به رنگ طلایی، خاکستری روشن یا قهوه ای روشن است. خاویار رقم یک مرغوب ترین نوع خاویار صادراتی ایران است که دانه های آن درشت، مقاوم، جدا از هم و به رنگ خاکستری شفاف است که معمولا از نوع فیل ماهی و تاس ماهی صید بهاره به دست می آید. مهارت و سرعت عمل آوری آن نیز در کیفیت غذایی خاویار مؤثر است. خاویار رقم دو خاویاری است که ۵۰ درصد آن شکسته است که به علت شکسته شدن جدا و نرم و شل است و عواملی از قبیل کوبیدگی شکم ماهی، به علت وجود امواج شدید، حمل نادرست آن به اسکله و بی توجهی در هنگام عمل آوری (الک زدن) از مرغوبیت و ارزش غذایی آن می کاهد. علاوه بر این سه نوع، خاویار فشرده خاویاری است که بیش از ۷۰٪ دانه های آن شکسته باشد. لازم به ذکر است از سابقه به عمل آوری (پرورده) خاویار اطلاعی در دست نیست، تنها ملگونف است که در سال ۱۸۶۰ م / ۱۲۳۹ ش مقدار اشبل / اشپل را ۵۰۰۰۰ پود، معادل ۸۰۰ تن ذکر کرده است.
به گفته سرنا فصل صید ماهی به تعداد جمعیت به شکل چشم گیری افزوده می شود و آنها برای کارکردن در شیلات، نمک سود کردن ماهی ها و تهیه خاویار مشغول می شوند. او که در سال ۱۸۷۷ م / ۱۲۹۴ ق، به انزلی سفر کرده بود ذکر کرده نمکی را که برای نمک سود کردن محصولات و مشتقات ماهی استفاده می شود به صورت قطعات بزرگ از جزیره ای به نام چلکن از نزدیکی کرانسوودسک به انزلی می آورند.
به گفته رزم آرا ماهی ها را قبل از این که در محوطه سرد قرار دهند شکم شان را چاک داده و تخم ها را بیرون می آورند، سپس در سردخانه که دمای آن ۱۲ درجه زیر صفر است قرار داده، پس از ۴۸ ساعت به انبارهای سرد برده و پس از آن ماهی ها را برای حمل در نمد مخصوصی می پیچند تا سرمای خود را حفظ کنند و به وسيله کشتی به بادکوبه و ... برده شود؛ و از آنجا با قطارهایی که وسایل سردکننده دارند به داخل روسیه و اروپا حمل شود. کشتی سازی در شیلات از گذشته در شيلات بندر انزلی کارگاه ساخت کشتی (قایق های بزرگ) وجود دارد. ظاهرا در سال ۱۳۱۷ ش، در داخل شیلات کشتی ای به نام مسکو را ساختند که در شهریور ۱۳۲۰، براثر بمباران هواپیماهای شوروی (سابق) از بین رفت از آن زمان تاکنون کشتی های دیگری نیز در این کارگاه ساخته شده است.
در سال ۱۳۵۰، ۶ فروند کشتی وارد ناوگان صیادی شد. در سال ۱۳۶۸ ، شیلات، صیادان را به صید کیلکا، تشویق کرد و در تاریخ ۱۳۶۹ / ۲ / ۲۰ ، "شرکت تعاونی صید صنعتی میعاد" تشکیل شد و روز به روز به تعداد لنج های صیادی و شرکت های تعاونی افزوده شد. اسکله صیادی انزلی واقع در شنبه بازار روگابه طول ۲۱۵ متر در سال ۱۳۷۰ ، آغاز به کار کرد. ساختمانها و تأسیسات آن ۴۰۰۰ متر مربع و سال اتمام آن ۱۳۷۵ اعلام شده است. به علت کاهش کیلکا این اسکله نیمه فعال شده است.
دام (تور) ماهیگیری و طناب بافی
دام یا تور که مهم ترین ابزار کار صیاد را تشکیل می دهد در گذشته توسط افراد محلی با کنف و تورهای ظریف با نخ پنبه ای بافته می شد. با ورود تورهای ماشینی و نخ های نایلونی افرادی که معمولا زنان بودند کار خود را از دست داده یا درآمد آنان کاهش یافت، با پیروزی انقلاب اسلامی، ورود تورهای ماشینی ممنوع شد و بار دیگر این شغل رونق یافت اما از اواخر سال ۱۳۶۷، مجددا ورود تورهای ماشینی از نو آزاد گردید.
کشاورزی و شیلات در بندرانزلی از مهم ترین ارکان اقتصادی به شمار می روند. در این شهرستان تنها کاشت برنج به طور مداوم تاکنون ادامه دارد و برخی از مزارع مانند توتون به ندرت دیده می شوند و تعداد مکان های پرورش کرم ابریشم (نوغانداری) بسیار کم است و همانند سابق باغ های توت و تلمبارها و افرادی که دسته دسته شاخه های توت را حمل می کردند دیده نمی شوند به طور کلی، کشاورزی این شهرستان با توجه به شرایط مناسب پیشرفت نکرده و حتی کم رونق تر از سابق است. شیلات در اقتصاد شهرستان و در سطح وسیع تر، بر استان و کشور تأثیر به سزایی دارد و حمایت و حفاظت از منابع تأمین کننده این صنعت ضروری است، زیرا تداوم آن به ذخایر با ارزش تالاب و دریا بستگی دارد. در گذشته نه چندان دور هر خانه دارای خم های بزرگ مخصوص شور کردن ماهی بود و انبارهای بزرگ مخصوص دودی کردن ماهی ها و یا نگهداری ماهی های شور و دودی در این شهرستان وجود داشت که اکنون به ندرت دیده می شود و ماهی که غذای اصلی مردم این شهرستان را تشکیل می داد به علت کمی و گرانی، متاسفانه از سبد غذایی بعضی خانواده های شهرستان بندر انزلی حذف شده است.
صید و صیادی در بندر انزلی
مهم ترین ماهیان تجاری و فرآورده های مهم در آب های پیرامون انزلی ماهیان خاویاری و غیر خاویاری مانند چالباش (تاس ماهی روس) و قره برون (تاس ماهی ایران) و ماهی های سفید، کفال، کپور، سوف، سیم، آزاد، کلمه، سس، اردک ماهی، شگماهی، آمور (ماهی علفخوار)، سیاه کولی، کاس کولی و سخت پوستان آن شامل انواع خرچنگ است. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد فعالیت صیادی در شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.
در زمان صفویه صید در شمال محدود به ماهیان فلس دار در رودخانه های متصل به دریا بود. در این زمان با آغاز رفت و آمد بازرگانان و ماهیگیران روسیه تزاری به گیلان، آنها با پرداخت مبالغ ناچیز و یا تقدیم هدایا به حکام کرانه های دریای خزر اجازه صید می گرفتند. و در زمان قاجاریه پس از آشنایی بیشتر با آبزیان دریای خزر، رودخانه ها در فصول مهاجرت ماهیان به اشخاص خاص از سوی حکومت ولایتی واگذار می گردید. در دوره سلطنت محمدشاه، روس ها برای ازدیاد نفوذ خود در سواحل دریای خزر و به دست آوردن پایگاه های نظامی از ایران خواستند کشتی های جنگی روسیه در مرداب انزلی لنگر اندازند و اجازه شیلات و صید ماهی در دریای خزر به اتباع روس داده شود.
به علت اختلافاتی که میان مستأجران متعدد ایرانی و روسی پدید آمد دولت ایران از نظر مادی دچار اشکالاتی شد زیرا مبلغی که ارزش واقعی شيلات باشد عاید خزانه دولت نمی شد و برای این که میرزا حسین خان سپهسالار به این وضع خاتمه دهد تصمیم گرفت شیلات را مستقیما از ناصرالدین شاه اجاره کند و سپس به روس ها اجاره دهد، این پیشنهاد مرد تصویب شاه قرار گرفت و شیلات با امضای شاه به میرزا حسین خان سپهسالار اجاره داده شد. قرارداد لیانازوف میرزا حسین خان سپهسالار شیلات دریای خزرز رودهایی را که از ایران به این دریا می ریزند به مبلغ پنجاه هزار تومان سالانه به استپان مارتینویچ لیانازوف اجاره داد.
این قرارداد در تاریخ ۱۲۹۳ ق ۱۸۷۶ من بین صدراعظم شاه ایران و کارشناس بازرگانی لیانازوف به امضا رسید که کنیه آب های قابل صیادی از رودخانه آستارا تا رودخانه اترک از غرب دریای خزر شرق آن در اجاره لیانازوف قرار گرفت. پس از مدتی کوتاه به علت نپرداختن مبالغ مورد تعهد قرارداد وی لغو شد، اما او ناگزیر بدهی های خود را پرداخت و قرارداد جدید در ذیقعده ۱۲۹۶ ق / ۲۳ اکتبر ۱۸۷۹ م با همان شرایط سابق برای مدت پنج سال منعقد گردید و موارد جدیدی نیز به این قرارداد در مورد پرداخت اجاره بها اضافه شد. این قرارداد چندین بار تمدید شد. طبق گزارش مسعود کیهان در کتاب جغرافیای مفصل ایران (بخش اقتصادی) فصل صیادی در شمال ایران از ۲۳ آذر تا ۲۰ اردیبهشت سال بعد است. او وضعیت شیلات را از زمانی که دولت رسما از شیلات دریای خزر بهره برداری کرده نگاشته است. لیانازوف ها که به واسطه انقلاب روسیه مال الاجاره خود را در سال ۱۳۳۵ ق / ۱۹۱۷ م، نتوانسته بودند بپردازند طی چند تلگراف اعلام کردند حاضرند اجاره بها را پرداخت کنند و چون حمل پول و طلا از روسیه ممنوع شده است مدتی به آنها مهلت داده شود تا پول را تهیه و ارسال کنند.
در رمضان ۱۳۳۶ ق / ژوئن ۱۹۱۸ م، مشاورالملک، وزیر مالیه ایران در دولت صمصام السلطنه، قرارداد لیانازوف ها را لغو کرد و دولت در مقابل طلب خود بعضی از مؤسسات آنان را در سواحل دریای خزر تصرف کرد و چون تعدادی از اتباع ایرانی از آنها مطالباتی داشتند قسمتی از دارایی آنها در سواحل دریای خزر توقیف شد و شیلات نیز برای وصول مطالبات مردم تا ایک سال اجاره داده نشد.
تومانیانس سرمایه دار و صراف مشهور ارمنی که با الیانازوف ها دشمنی داشت گریگور پتروویچ وانیت سوف را برای عقد جدید قرارداد معرفی و حمایت کرد. وانیت سوف با این که از سوی دولت حمایت می شد کاری از پیش نبرد و ورشکسته شد و به پاریس گریخت. وثوق الدوله که پشتیبان او بود از نخست وزیری برکنار و روابط ایران با دولت تزاری که وجود خارجی نداشت قطع شد.
در تاریخ ۱۲ ذیحجه ۱۳۳۵ ق (۸ مهر ۱۳۹۶ / ۱ اکتبر ۱۹۱۷ م) با تصویب مجلس شورای ملی، امتیاز بهره برداری ۲۵ ساله شیلات دریای خزر بین نمایندگان ایران و شوروی به امضا رسید. این شرکت مختلط ایران و شوروی (ماهی ایران) در تاریخ ۱۱ بهمن ۱۳۳۱ به کار خود پایان داد و از این تاریخ، شرکت سهامی شیلات ایران تأسیس و بهره برداری از منابع ماهی منحصر به وسیله متخصصان و مأموران ایرانی آغاز شد و هم اکنون نیز ادامه دارد.
صنعت کشاورزی در بندر انزلی
موقعیت طبیعی شهرستان بندر انزلی با در نظر گرفتن اقلیم معتدل، خاک های آبرفتی و حاصلخیز جلگه ای، رودخانه های فراوان و پرآب، بارش فراوان در تمام فصول همراه با مراتع طبیعی، قلمرو دریایی (تالابی) مملو از انواع آبزیان، و تالاب و استخر / اشيل های طبیعی در این شهرستان موقعیت کشاورزی مناسبی را فراهم می سازد.در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد این صنعت در استان گیلان بیشتر با شما صحبت کنم.
دریای خزر در شمال ایران و شمال شهرستان بندر انزلی و رودخانه های متعدد متصل به دریا و تالاب در جنوب آن و گونه های ماهیان فلس دار و بدون فلس خوراکی، انواع خرچنگ های خوراکی (مخصوص آب شیرین) امکان صید و شغل صیادی را، از گذشته های دور برای ساکنان این شهرستان فراهم ساخته است. این منبع پرارزش آبی در زمان گذشته با بستن سد در دهانه رود (مصب) به علت عمق کم، به سادگی قابل دسترس بود. معمولا در محل ورود رودخانه به دریا سدهایی از تنه و شاخ و برگ درخت ها ایجاد کرده که به گیلکی شیل نامیده می شود و نام اداره صیادی «شیلات» از این واژه گرفته شده است
نوغانداری در بندر انزلی
پرورش کرم ابریشم و تولید آن به محیط طبیعی منطقه بستگی دارد. شهرستان بندر انزلی به دلیل داشتن شرایط مساعد برای تولید ابریشم مناسب است.
پیدایش کرم و قز (معرب = کژ) نوعی ابریشم فرومایه و کم قیمت در زمان پادشاهی جمشید بود. احتمالا تا سده دوم ق / هشتم م صنعت نوغان در ایران اهمیت نداشت و پس از آن در تمام قلمرو آسیا از جمله ایران توسعه یافت.
مورخان سده های هفتم و هشتم قمری از جمله ابن عوام اشبیلی و زکریای قزوینی و رشیدالدین فضل الله درباره انواع توت و کاربرد برگ آن برای پرورش کرم ابریشم توضیح داده اند. در دوران مغول در ایران به ویژه در گیلان پرورش ابریشم و صنایع وابسته به آن پیشرفت قابل توجهی داشته که موجب شد الجایتو به ثروت گیلان طمع کرده و به این سرزمین حمله کند.
آدام اولئاریوس، سیاح مشهور آلمانی، با اشاره به کثرت درختان توت و کاربرد برگ درخت توت برای تغذیه کرم ابریشم، شیوه پرورش کرم ابریشم را توضیح داده و یکی از فرآورده های ایران و منبع درآمد ایرانیان را ابریشم دانسته است. تاورنیه (متوفی ۱۶۸۹ م) در سفرنامه خود، مال التجارة عمده ایران را ابریشم ذکر کرده است. برخی خریدوفروش ابریشم را در انحصار ارمنی ها دانسته اند. شاردن (متوفی ۱۷۱۳ م) نیز تجارت عمده ایران را کالای ابریشم و انواع ابریشم ایران و صادرات آن به اروپا را ذکر کرده است.
خودزکو (۱۸۰۴- ۱۸۹۱ م) کنسول روسیه در رشت در زمان سلطنت محمد شاه قاجار نیز درباره پرورش کرم ابریشم در گیلان مطالبی نوشته است.
به کرم ابریشم در زبان گیلکی بی بی، کرم ابریشم مرده در پیله را شله و به پیله کرم ابریشم، کج یا گژ می گویند. دوره پرورش کرم ابریشم ۴۰ تا ۴۵ روز از اوایل اردیبهشت با سبز شدن برگ ها آغاز می شود. ابتدا تخم نوغان را در محل گرمی قرار داده و پس از رشد اولیه، آنها را به محلی که تلمبار نامیده می شود انتقال می دهند و پس از رشد کامل، کرم ها دور خود تار تنیده و به پیله تبدیل می شوند. نوغانداران هم با همیاری پیله ها را از شاخه های توت جدا کرده و برحسب رنگ، سالم بودن و اندازه، طبقه بندی و به ادارات نوغان ارایه می کنند.
یک جریب برگ درخت توت (تود) می تواند ۹ جعبه تخم نوغان را پرورش دهد. با بیماری کرم ابریشم، کاشت آن اهمیت سابق خود را از دست داد و چون چوب آن (هیزم) خوب می سوخت و آتش آن دوام داشت کشاورزان چوب ها را به طالبان آن فروختند و قسمتی از باغ های خود را به کشت توتون تبدیل کردند.
واردات تخم نوغان در زمان حکومت محمدعلی شاه بیش تر از راه انزلی انجام می شد. کشورهایی که تخم نوغان به ایران صادر می کردند عبارت بودند از فرانسه، ایتالیا، روسیه و ترکیه. با شروع جنگ جهانی اول و حوادثی که در گیلان رخ داد، ابریشم گیلان رو به کاهش رفت اما پس از خاتمه جنگ مجددا رشد کرد. در سال ۱۹۰۶ اداره نوغان ایجاد شد. در آن زمان بیش تر واردات تخم نوغان از راه انزلی صورت می گرفت. اما این واردات در زمستان به سبب سردی هوا دچار مشکل می شد. در زمستان ۸-۱۹۰۷ م، نمونه هایی را که با کشتی به انزلی رسیده بود مورد آزمایش میکروسکوپی قرار دادند که نمونه هایی از آلودگی تخم به بیماری پبرین مشاهده شد، هم چنین جعبه های نوغان نیز به خوبی پاک و بارور نشده بودند.آژانس مسافرتی چهارفصل
لازم به یادآوری است که آبادی آبکنار سابقه ای طولانی در پرورش کرم ابریشم دارد. ظاهرا شیخ لطیف از لاهیجان به آبکنار آمده و به تولید کرم ابریشم و ایجاد توتستان همت گماشته است. در آبکنار هر سال مقدار زیادی پیله تولید می شد و با دستگاه های سنتی ابریشم تولید می کردند و در بازارهای محلی به فروش می رساندند. البته آبادی های ، کپورچال کوچک محله، تربه بر، علی آباد، خمیران و معاف نیز از مناطق فعال این شهرستان در تولید پیله به شمار می روند.
توتون و گیاهان دیگر
گیاه توتون با نام علمی نیکوتیانا تابا کوم اولین بار توسط پرتغالی ها وارد ایران شد. کشت آن نخستین بار توسط دکتر استپان هارطونیاش و به توصیه محمود خان ناصر الملک همدانی در سال ۱۲۸۹ ق / ۱۸۷۲ م در حوالی رشت کاشته شد. کاشت گیاه توتون نیز همانند برنج، در دو مرحله انجام می گیرد. مرحله کاشت بذر در خزانه و سپس نشاکاری در مزرعه اصلی انجام می شود و آب و هوای انزلی برای کاشت این گیاه مناسب است.
محصولات کشاورزی دیگر این شهرستان عبارت است از: تره بار، صیفی جات، دانه های روغنی، نباتات علوفه ای، بنشن، چای، کنف و... .
آشنایی با شیوه ی برنج کاری در بندر انزلی
در میان شهرستان های استان گیلان، بندر انزلی تماما در منطقه ای جلگه ای واقع شده است و فعالیت کشاورزی پویا و گسترده تری دارند، با توجه به تالاب ها و باتلاق های موجود در این شهرستان اهالی مناطقی را خشک کرده و در آن به برنج کاری می پردازند.
نام علمی گیاه برنج اوریزاساتیوا و خاستگاه آن را هندوستان یا برمه می دانند و از قدیمی ترین محصولات کشاورزی آسیا به شمار می رود. در دراویدی (زبان غیر هند و اروپایی) پیش از استقرار آریایی ها، برنج آریسی نام داشت که بعید نیست وریهی، صورت سنسکریت شده آن باشد. در زبان گیلکی آن را برنج، بج و برنج زار را بیجاره و بجار و برنجکار را بیجارکار، کارنده یا کشت کننده برنج و برنج کاری را بیجارکاری گویند و مزرعه برنج را بجارسر می نامند.در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد فعالیت برنج کاریدر شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.
از اوایل دهه ۱۳۶۰ تحولات محسوسی در ساختار کشاورزی ایران که شامل گیلان نیز می شد پدید آمده است. هم اکنون برای شخم زدن از ماشین آلات به جای نیروی انسانی استفاده می شود. اما در گذشته به وسیله ورزه (گاو نر) انجام می شد که آغاز آن آیین خاص خود را داشت به صورتی که آخرین مشت ساقه برنج را سرمشته = (ورژه مشته) به نشانه تیمن و تبرک که از سال قبل نگهداشته بودند به ورزه می دادند و شخم زدن را با گاو آهن = گاجمه که به گاو می بستند آغاز می کردند. در فصل زمستان از اوایل بهمن که سطح برنج زار پوشیده از ساقه های پوسیده برنج سال پیش - شکل و انواع گیاهان خودرو است زیرورو می کنند - شخم زدن در چند مرحله و به فاصله انجام می گیرد.
برای نشای برنج خزانه برنج = توم = (نشای برنج) بی جار نیز آماده می شود که معمولا قسمتی از برنج زار را برای کاشتن جوی جوانه زده آماده می کنند، سپس نشاستن (نشاکردن) در بهار معمولا از ماه اردیبهشت آغاز می شود. پس از کاشت، علف های هرز را وجین می کنند، گیاه برنج از ابتدای انشا تا خوشه بستن نیاز به آب فراوان دارد که حدود ۱۰۰ روز خوشه می بندد. پس از رسیدن کامل خوشه ها زمین بجار نیز کاملا خشک می شود و دروی آن یا برنج بینی ، بج واوینی آغاز می شود که زمان دروی آن به نوع آن بستگی دارد که شامل گرمه برنج = برنج زودرس و رده برنج = برنج دیررس است. تعدادی از گونه های برنج عبارت است از: چمپا، صدری، غریبه، شنی، آقایی، بی نام و برنج خزر.
برنج پس از درو در کندوج نگهداری و از آنجا به کارخانه منتقل می شود. دورترین تاریخ مصرف برنج به عنوان یکی از غذاهای ایران در قبل از اسلام دوره اشکانی است. مؤلف حدودالعالم، غذای مردم گیلان را «ليتر ست» برنج و ماهی ذکر کرده است. واژه پلو در زبان فارسی ابتدا در کتاب موش و گربه عبید زاکانی (متوفی حدود ۷۷۲ ق) آمده، اما مصرف عمده برنج به صورت پلو و چلو در ایران، از دوره صفویه است.
معرفی راه های حمل و نقل در بندر انزلی
حمل و نقل دریایی
استفاده از راه دریایی و کشتیرانی به ویژه پس از قرارداد ترکمانچای (پنجم شعبان ۱۴۴۳) در اختیار روس ها قرار گرفت. تجارت آبی (دریای خزر) در دست کمپانی های خارجی و معروف ترین آنها در سده ۱۹ م، کمپانی روسی قفقاز و دکوری بود. این کمپانی دارای ناوگانی از کشتی های متعدد تجاری در اختیار داشت. در دهه دوم قرن بیستم برای حمل کالاها از رشت به انزلی، محمولات را به رودخانه صیقلان رودبار (در آن ناحیه پیربازار نادیده می شد) برده و از آنجا به وسیله قایق و زبیالا کشی به دشب رود (در کرانه مرداب) حمل می کردند و پس از آن توسط یک کشتی کوچک کم سرعت به انزلی منتقل می شد اما پس از پیدایش اردبیل و خشک شدن تالاب، راه آبی بین رشت و انزلی متروک و به وسیله راه خشکی با اتومبیل کالاها را به بندر انزلی حمل می کردند. او ارتباط گیلان با خارج را به وسیله یک خط کشتیرانی منظم بین بندر انزلی و باکو معرفی میکند. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد راه ها در شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.
حمل و نقل هوایی
بندر انزلی از طریق فرودگاه رشت با نقاط دیگر ایران و خارج ارتباط هوایی دارد. این فرودگاه در فاصله ۴۰ کیلومتری (مشرق بندر انزلی) واقع است و پروازهایی به تهران، مشهد، تبریز، بندرعباس و برعکس و هم چنین به عربستان در طول هفته دارد.
ظاهرا قبل از ۱۳۰۳، اولین بار هواپیما در آسمان انزلی دیده شده است. ابتدا پنج هواپیما که دو فروند از نوع دریایی (هیدروپلان) بودند که روی آب فرود می آمدند و از روی آب پرواز می کردند و دو فروند دیگر برای پرواز بین تهران و انزلی و یک فروند در اختیار نماینده کمپانی یونکرز ایونکرس بود. این هواپیماها کار خود را از انزلی آغاز کردند.
روزنامه ایران در شماره ۳۳ آذر ۱۳۰۳، به پرواز طیاره های یونکرس از انزلی و فرود آن در قلعه مرغی در تاریخ ۲۱ آذر ماه اشاره کرده است. مسافران آن ظاهرا اولین خانم های ایرانی بودند که با هواپیما سفر کردند. و هم چنین بندر انزلی اولین شهر ایران بود که از پست هوایی بین المللی برخوردار شد. در روزنامه حبل المتین، شماره ۱۴، مورخ ۶ ربیع الاول ۱۳۴۳ (۱۶ اکتبر ۱۹۲۶ م / مهر ۱۳۰۳)، آمده است: سردار سپه و رئيس الوزراء با کمپانی «چنگر» قرارداد پست هوایی امضا کرده که در همین ماه جاری پست بین بادکوبه و انزلی را به وسیله هواپیما ردوبدل نمایند. طی چند ماه از انزلی و تهران تا بوشهر پست هوایی جاری خواهد گردید. هواپیماهای یونکرس که روی زمین فرود می آمدند، در مشرق بندر انزلی در محلی به نام «بالون صحرا / صحرایی» روی زمین می نشستند، بعدها نام آن به زمین طیاره تبدیل شد.
راه آهن
در حال حاضر هیچ خط آهنی در شهرستان بندر انزلی وجود ندارد، اما طبق گزارش لرد کرزن در سال ۱۸۷۲م، بارون ژولیوس رویتر امتیاز راه آهن ایران را که از دریای خزر تا خلیج فارس امتداد داشت گرفت. او پس از امضای قرارداد، کار خود را از مرداب انزلی تا رشت آغاز کرد. علت آغاز از انزلی تأكید ناصرالدین شاه بود اما او هنگام بازگشت از سفر اروپا در روسیه با انتقاد و مخالفت دولت روسیه مواجه شد و پس از بازگشت به ایران با مخالفت کشورهای دیگر از طریق سفارتخانه ها و هم چنین صاحب نظران داخلی مواجه شد که موجب شد امتیاز را لغو کند. در ۱۸۹۵ م / ۱۲۷۴ ش، قراردادی با کمپانی روسی راه انزلی - قزوین بسته شد.
این قرارداد برای ساختن موج شکن ها و تأسیسات ابندری بود. برای احداث این تأسیسات شرکت مزبور نیاز به سنگ های یکپارچه داشت. حمل سنگ ها با قطعات بزرگ در هر زمانی به سهولت انجام نمی گیرد بهترین راه حمل این سنگ ها کشیدن خط آهن از پونل تا کپورچال (آبادی مهم شهرستان بندر انزلی) بود. به عبارتی این سنگ ها از دره شفارود به سیاه خاله سر، غرب مرداب انزلی با راه آهن حمل شده بود.
کمپانی خوشتاریا از سال 1295 برای ایجاد وسایل سریع حمل و نقل و دست یابی به منافع سرشار منطقه، راه آهن رشت (محله باقر آباد) – پیر بازار (جنوب شرقی تالاب انزلی) را دایر و بدین وسیله رشت به انزلی متصل شده بود.
شهرستان بندر انزلی در ایجاد، توسعه و به کارگیری صنایع جدید در ایران پیشگام بوده است و از طریق آن ارتباط صنعتی ایران با مغرب زمین برقرار شده است. پیشرفت و توسعه این شهرستان به تولیدات و گسترش مبادلات بازرگانی داخلی و خارجی بستگی داشته و دارد. با دسترسی به شبکه راه های ترجیحا نزدیک ترین و سریع ترین راه برای رسانیدن کالا به مقصد نهایی این امر امکان پذیر است. نقش ارتباطی راه ها به عنوان پیش زمینه های اساسی در پیوند نقاط دور از هم واقع شده تولید و مصرف از اهمیت خاصی برخوردار و در طول تاریخ امری ثابت شده است. با این همه بایستی در نظر داشت که ویژگی های طبیعی این شهرستان بستر مناسب پیشرفت آن خواهد بود.
