گیلان

آشنایی با آثار تاریخی بندر انزلی

یادمان های تاریخی و ویژگی های فرهنگی شهرستان بندر انزلی از مهم ترین عوامل در جذب گردشگران به شمار می روند. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد آثار تاریخی در شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.

1. موج شکن ها

ساخت موج شکن ها در سال ۱۳۲۳ ق / ۱۹۰۵ م، زیر نظر دو مهندس به نام های علی اف و پلوتوف آغاز و در سال ۱۳۳۲ ق/ ۱۹۱۴ م، به پایان رسید. طول موج شکن شرقی (غازیان) ۶۵۰ متر و موج شکن غربی (انزلی) ۵۲۰ متر و عرض آن ۶ متر است که سنگ های آن از کوه های پونل (تالش) استخراج و از طریق کپورچال به محل موج شکن ها منتقل شده است. موج شکن ها برای جلوگیری از ورود امواج سهمگین دریا به لنگرگاه ساخته شد. جلوی موج شکن ها فانوس دریایی نصب شده است. موج شکن که تا داخل دریا کشیده شده برای گردشگران و ساکنان شهرستان بسیار جذاب و خاطره انگیز است و در تمام فصول افراد زیادی برای دیدن طلوع و غروب خورشید و شنیدن صدای امواج به این مکان می آیند. اخیرا موج شکن غربی (انزلی) به بلوار متصل شده است.

2. بلوار انزلی

این بلوار در قسمت غربی شهر انزلی روبه روی اسکله بندر انزلی و نزدیک موج شکن انزلی واقع است. بلوار انزلی در دو طبقه به مساحت حدود ۲۳ / ۳۸۲ متر مربع ساخته شد که از یک طرف به اسکله بندر انزلی و دریای خزر و موج شکن و از طرف دیگر به هتل و سینما (ایران) و ساختمان شهرداری و فرمانداری و شهربانی و راهنمایی و رانندگی و... و منازل مسکونی محدود است. این فضا به وسیله درختان، گل های فصلی و آلاچیق تزیین شده است و در تمام فصول سال تعداد زیادی به این مکان می آیند. مراسم شب چهارشنبه سوری نیز از سال ۱۳۸۲ ش، طبق فراخوان عمومی، اهالی به این مکان دعوت شده و مراسم را در آنجا برگزار می کنند. بلوار بندر انزلی دارای چندین پله است که پله های ورودی و خروجی بلوار به شمار می روند. روی یکی از پله های ورودی بلوار مجسمه شیری که تاریخ ۱۳۱۷ ش، و نام سازنده آن (حبیب محمدی) حک شده است قرار دارد.

3. مكان ترنم موسیقی

ظاهرا این بنا در سال ۱۳۱۱ ش، توسط معماری یونانی با سبک یونانی ساخته شده است. در این مکان دسته موزیک ۳۰ و ۳۸ نفری پرورشگاه شهرداری با لباس های مخصوص، موزیک می نواختند و گاهی دسته موزیک نیروی دریایی آنجا موزیک می نواخت و در زلزله 31/۳ /1369، ۶ پایه از ۸ پایه آن ترک خورد اما آسیب جدی به آن وارد نشد. این بنا (ساختمان) موزیک "حافظیه" نیز نامیده می شود. در حال حاضر نیز در این مکان تئاتر و موسیقی به اجرا گذاشته می شود. ترکیب سقف آن به رساتر شدن صدای موزیک کمک می کند. لازم به ذکر است بنای مشهور به مقبره حافظ در سال ۱۳۱۶ به پایان رسید. از این مکان برای اجرای نمایش و موسیقی و نمایشگاه و... استفاده می شود.

آشنایی با آثار باستانی و بناهای تاریخیِ عام المنفعه بندر انزلی

پل ها

پل غازیان به طول ۲۱۰ متر و عرض ۱۰ متر و ارتفاع آن از سطح آب حدود ۷ متر است و با شماره ۱۴ ۱۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و پل انزلی به طول ۱۲۷ متر و ارتفاع آن حدود ۶ متر است. ساخت این پل های بتونی در سال ۱۳۱۶ ش، به پایان رسید که هر دو متحرک بودند و هنگام عبور کرجی یا کشتی های بزرگ پل ها بالا می رفت اما سال هاست که این پل ها از چنین قابلیتی برخوردار نیستند. این پل ها که هر دو به جزیره میان پشته راه دارد رابط بین استان های شرقی با آذربایجان و اردبیل به شمار می روند. به موازات پل غازیان پل جدیدی در حال احداث است که تمرکز بار ترافیکی و وزنی را از این پل کم کرده و دوام و پابرجایی آن کمک بسزایی می کند. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد آثار باستانی در شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.

کاخ میان پشته

این کاخ در جزیره میان پشته در ساحل دریای خزر میان باغی زیبا بنا شده است. مساحت آن تقریبا ۱۷ هکتار و زیربنای ساختمان ۱۱۶۸ متر مربع و دارای ۱۱ اتاق و یک سالن پذیرایی و سرویس های لازم است. سقف آن از بتون و دارای نقش های برجسته زیباست. این کاخ هم اکنون در اختیار نیروی دریایی جمهوری اسلامی ایران است. کاخ میان پشته با شماره ۱۵۱۱، در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. قبل از این که ساخت این کاخ به دستور رضاشاه پهلوی در سال ۱۳۰۸ آغاز و در سال ۱۳۱۰ توسط مهندسان ایرانی به پایان برسد، کاخ خوشتاریا که بیشتر مصالح آن از چوب بود توسط خوشتاریا در این مکان ساخته شده بود که در سال ۱۳۰۷ ش در اثر آتش سوزی از بین رفت.

منار (برج ساعت)

این بنا از سال ۱۲۳۰ تا ۱۲۳۴ ه ق، ساخته شد. از این بنا به عنوان فانوس دریایی برای راهنمایی دریانوردان ایران استفاده می شد. این بنای دوره قاجاریه در واقع بنای یادبود شهر و حتی استان گیلان است و زمانی که آقا محمد خان قاجار بر امیر هدایت خان چیره شد به دستور وی به عنوان برج دیده بانی قورخانه و تأسیسات نظامی بنا گردید. در دوره جنگ های ایران و روس به عنوان برج دیده بانی مورد استفاده قرار می گرفت. به نوشته رابینو این بنا نیز همانند دیگر بناهای دولتی رو به ویرانی بود. این برج توسط خسروخان با ارتفاع ۳۵ ذرع از آجر ساخته شد. او اشاره می کند با اینکه اکثرا خاموش است مزد نگهبان این برج که در سال ۱۲۹۴ ق / ۱۸۷۷ م، ۲۵ تومان بود پرداخت می شد و پول روغن آن ۳۲۸ قران بود که تا سال ۱۳۲۷ ه ق این هزینه را در حساب عمومی گیلان منظور می کردند. در سال ۱۳۰۷-۱۳۰۸ ش، این بنا مرمت شد و ساعتی در چهار جهت بر بالای آن نصب گردید. این بنا از مسافت دور قابل دیدن است. به نظر می رسد در گذشته از این بنا برای ادای اذان نیز استفاده می کردند. برج ساعت با شماره ۱۵۱۲ در فهرست آثار ملی به ثبت م رسیده است.

شمس العماره

قصر سلطنتی پنج طبقه در سال ۱۲۸۸ ق، به دستور ناصر الدین شاه بنا شد. طبقات متوالی آن هر قدر بالاتر می رفت از نظر ظاهر، زیباتر بود. هر طبقه دارای غلام گردشی (بالكن)، ظاهرا به رنگ قرمز و آبی بود و بالاترین طبقه آن محل اقامت شاه (هنگام سفر او به اروپا) بود.

معتمدیه و عمارت صدری

عمارت معتمدیه در سال ۱۲۳۵ ق، توسط میرزا عبدالوهاب خان معتمد ساخته شد. اطراف آن باغ وسیعی بود و در ۱۳۳۱ ق، حاکم انزلی در آن اقامت داشت. عمارت صدری که قصرکوچکی است در اولین سفر ناصرالدین شاه به اروپا در سال ۱۲۸۸ ق، به دستور میرزا حسین خان صدراعظم ساخته شد. در سال ۱۳۳۱ ق، ظاهرا روسیه آن را از ایران خریده بود و مورد استفاده قرار می داد.

توپخانه و دو بنای باستیان

خسروخان گرجی در سال ۱۲۳۰ ق، حاکم گیلان شد و دستور ساخت بناهای توپخانه و باستیان ها را داد و پس از او اکبر خان بيگلربیگی به وسعت آن افزود. این بنا در سال ۱۳۳۱ ق، غیرقابل استفاده بود. در محوطه باستیان زنجیری آهنین به وزن ۲۸ تن بود که از آن برای بستن دهانه مرداب انزلی استفاده می شد.

مساجد تاریخی

مسجد جامع: مسجد خان و تکیه متصل به آن را مرحوم محمد هاشم خان انزانی در اواخر سلطنت محمد شاه قاجار ساخت. ستوده ذکر می کند به جای مسجد مدرسه ای بنا شده است. آخر مسجد: این مسجد، توسط طایفه استاد محمدرضا بنا شد، زمانی که نیاز به تعمیر پیدا می کند توسط عمید همایون مرمت می شود. این مسجد دارای یک منار و یک سقاخانه است. مسجد سرخی: توسط طایفه سرخی بنا شده است. مسجد قبلی از سکت (تنه درخت) ساخته شده بود.

دروازه جنوبی گورستان (لاله زار)

این دروازه در حدود ۱۳۱۰، توسط استاد حسن به عنوان در ورودی گورستان ساخته شد. این بنای زیبا به شکل دو برج به ابعاد تقریبی ۳۰۰/ ۲۰۰ سانتی متر و به ارتفاع ۱۰ متر در جنوب گورستان واقع بود. بر فراز هر برج اتاقک کوچکی وجود داشت که این اتاق ها از کف به عنوان سردر به هم دیگر متصل می شد. فاصله دو برج حدود ۳ متر بود و روی نما به شکل بسیار زیبایی تزیین شده بود. این بنا به دلیل تعریض خیابان گلستان (مطهری) در سال ۱۳۶۶ ویران شد.

انزلی چندین حمام داشت که خرابه های چند حمام هنوز موجود است رابینو از ده حمام به نام های شاه یا سه شنبه حمام بازار یا شنبه... ؛ داروغه یا یکشنبه... ؛ حاجی میرزازکی یا جمعه... ؛ عمید همایون ابتدای کوچه ایزد آرا... ؛ حاجی رضا علی اف... ؛ مشهدی کاظم علی اف... ؛ تازه آباد یا دوشنبه...؛ پنجشنبه... ؛ شاه کوچه یا چهارشنبه... ؛ یاد می کند. حمام غازیان در سامان سر و از آثار قدیمی دیگر، خانه امام جمعه، خیابان ابوذر غفاری، کوچه پیشوایی؛ کاروانسرای تالش خانه، خیابان میرزا کوچک - روبه روی مسجد سرخی؛ کاروانسرای معین، جنب اداره مخابرات بندر انزلی ؛ کاروانسرای کربلایی مؤمن، خیابان میرزا کوچک، روبه روی بانک ملی؛ مسجد گلشن در بازارچه گلشن؛ از دیگر آثار و حمام های شهر به شمار می روند.

آشنایی با اماکن مقدسه بندر انزلی

امامزاده صالح این امام زاده در قسمت شرقی بندر انزلی (غازیان) واقع شده، وی از پسران امام موسی کاظم (ع) است. این بقعه در داخل مسجدی جدید و مجلل به همین نام واقع شده است. ملگونف از آن در سوسر غازیان و در دشتی که توسط درختان احاطه شده یاد می کند. ستوده از آن در غازیان چهار فریضه یاد کرده است. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد اماکن مقدسه در شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.

بشمن پیر

این بنا در ۶ کیلومتری غرب بندر انزلی در بشمن واقع شده است که آن را "آقابزرگ علی" نیز می نامند. ساختمان بقعه بسیار ساده و فاقد هرگونه ارزش تاریخی و معماری است. رابینو او را پسر شرفشاه عارف و شاعر گیلان سده 8 ق، دانسته است. ملگونف نیز به "مزار بشمان پیر پسر شرفشاه" و تلاش اهالی برای بنای روی قبر اشاره کرده است.

پیر عابد

این بقعه در گلویر بندر انزلی واقع شده است، که پس از آن محدوده نویر آغاز می شود. در واقع کلویر و نویر در این قسمت از هم جدا می شوند. پیر عابد عارف قابل احترام این شهرستان است. رابینو از او به نام پیر عبدالله یا پیر عابد یاد کرده که بنای بقعه جدید بود. این مزار به آقاپیر نیز معروف می باشد. ستوده از آن با نام پیر عبیدو پیر عابد میان نویر و گلیور (کلویر) و به عنوان قبرستان قدیمی یاد کرده است.

بی بی حوریه ( خانم حوریه)

بی بی حوریه خواهر امام رضا (ع) از دختران امام موسی کاظم (ع) بوده و بقعه او در شالور (شرق غازیان) واقع است. بنای آن جدید، سقف بقعه طاق هشت ضلعی با کاشی های منقوش و بام آن گنبد مدور، ضریح آن بزرگ و مطلا و شیشه بند و دارای تأسیساتی از قبیل زائر سرا، مسجد با دو گلدسته بلند و سرایداری و پارکینگ است.

آقا سید محمد نجفی

آیت الله حاج سید محمد نجفی در ۱۶ مهر ۱۳۵۷ ش، فوت و در سامانسر غازیان مدفون گشت. با همیاری مردم و سازمان اوقاف ضریحی روی قبر او قرار دادند، این مکان مورد احترام مردم است.

چاه صاحب الزمان (سرخی مسجد چاه)

چاه آبی که در مشرق مسجد سرخی واقع شده و هم اکنون در اتاقی قرار گرفته است. از زمان احداث آن اطلاعی در دست نیست اما این چاه نزد مردم انزلی مخصوص بانوان و اهالی بازار از اهمیت خاصی برخوردار است و با بستن قفل و پارچه و انداختن پول داخل چاه و آشامیدن آب و شست و شوی دست و صورت حاجت خود را می خواهند و با روشن کردن شمع به این چاه توسل می جویند.

بناهای تاریخی و اماکن مذهبی شهر بندر انزلی و جذابیت های طبیعی شهرستان بندر انزلی و استان گیلان مشتاقان و مسافران خوش ذوق را به سوی خود جلب می کند. لازم به ذکر است با توجه به آب و هوای منطقه (اقلیم)، بارش های پی در پی که بیش ترین باران در ایران متعلق به این شهرستان است و وجود رطوبت بالا بناها را به سرعت تخریب و به فراموشی سپرده است. اما جذابیت های طبیعی و بناهایی که مربوط به این پدیده های طبیعی مانند موج شکن و پل های انزلی و غازیان است به زیبایی های آنها افزوده است. مردم برای خرید از بازارهای روسی فروشی از شهرها و استان های همجوار گیلان و این شهر سفر کرده و زائران زیادی از اماکن مقدس این شهرستان دیدن می کنند.

گویش و زبان مردم بندر انزلی

شهرستان بندر انزلی در طول تاریخ کوتاه خود همواره پذیرای، طوایف گوناگون و ادیان و مذاهب با زبانهای مختلف بوده و تعداد زیادی زنان و مردان مشتاق علم و فرهنگ را پرورش داده است. مردم انزلی به فارسی، گیلکی و ترکی آذری صحبت می کنند. گیلکی مشتمل بر دو گویش بیه پس (ناحیه غربی) و بیه پیش (ناحیه شرقی) است. گیلکی از زبان های ایرانی و بازمانده خانواده پهلوی شمالی است، از این رو در گیلکی به واژه های زیادی برخورد می شود که ریشه آن از زبان پهلوی است. مانند: گفتن = افتادن / پهلوی = کفتن؛ واستی = باید / پهلوی = اپايتسن؛ واليشتن = لسیدن / پهلوی = لیشتن؛ واش = علف / پهلوی = واش؛ شون = رفتن که در منابع قدیم فارسی تا دیرباز فعل شدن به معنی رفتن به کار می رفت مانند: از دست بشد = از دست برفت، زاک = فرزند از زادن پهلوی، کش = آغوش / پهلوی = کش؛ دار = درخت / پهلوی = دار. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد زبان مردم بندر انزلی بیشتر بدانیم.

ویژگی های زبان  ایران گیلکی عبارت است از: صفت پیش از موصوف می آید مانند، سرخ گل، پیل دریا، قشنگ دختر، صفت تفصیلی در گیلکی با علامت تر به کار می رود اما صفت عالی ترین معمولا در گیلکی به کار نمی رود. هم چنین کلمات مرکب یا مضاف الیه جای خود را تغییر می دهد مانند، خالا دختر = دخترخاله، آغوز پوست = پوست گردو. حرف اضافه "چه" و "که" موارد استعمال گوناگون دارند و به صورت کی و چی مورد استفاده قرار می گیرند. از ویژگی آوایی گیلکی به گونه ای است که الف ممدود بدون کشش است و به صورت الف مقصور تلفظ می شود مانند جن = جان، تی جن قربن = تی جان قربان. استثنا نیز وجود دارد مانند: امه چرم اکهنه دنیا میان چیزها بیده. که الف «میان» و «چیزها» ممدود است در گیلکی نیز مانند فارسی، حرف های «و» و «ب» جانشین یکدیگر می شود مانند: باز = واز، گاو = گاب، برف = اورف.

ضمیر اشاره نزدیک در گیلکی «آ» است: آخانه = این خانه و برای اشاره به دور او می آید: او خانه = آن خانه، ضمایر در پیوند با اسم که جنبه ملکی داشته باشد این گونه استعمال می شود.

می کوچه، تی کوچه، اونه کوچه، امی کوچه، شومی کوچه، اوشانه کوچه. با تغییر پیشوندها صرف و معنی الفاظ در گیلکی دگرگون می شوند و از این رو با زبان های آلمانی، روسی و هندواروپایی قابل مقایسه است مانند: چئن = چیدن، دی - چن = چیدن و نظم دادن (اشیا) برای منفی کردن «ن نافيه» مابین پیشوند و فعل قرار می گیرد مانند: دی - چن، دی - ن – چن.

واژه های عربی که وارد گیلکی شده و از نظر آوایی تغییر یافته اند، عبارت اند از: واژه هایی که با همزه آغاز می شوند مانند اسم = ایسم، اشتباه = اشتباه، اسلام = ایسلام، واژه هایی که غیر از همزه آغاز می شوند نیز از نظر آوایی به «ای» تبدیل می شوند مانند کتاب = کیتاب، حساب = حیساب، علاج = عیلاج، لباس = ليباس. برخی واژه ها نیز تحول آوایی آنها بیشتر وفاحش تر است، مانند: قبول = قوبيل، صبح = صوب، صحرا = صارا، مجمه = موجومه. لازم به ذکر است در کیلگی تشدید حذف می شود مانند: غصه = اغرصه، حم +ال = حمبال و حروف حلقی ع و ح یا حذف و یا به الف مقصور تبدیل می شوند مانند: محشر = ماشر، احوال = اوال، محکوم = ماکوم، معشوق = ماشوق، معده = مده.

واژه های روسی وارد شده عبارت اند از: سمچکو = سیمیشکا = تخمه آفتابگردان؛ ماتیشکا = عروسک، خوت = شعله؛ پامادر = گوجه فرنگی؛ کرتب = سیب زمینی؛ استول = صندلی، پیرگوسکا = پیرگوزگا = چای قند پهلو؛ آکوشکا = آبوشکه = دریچه و پنجره؛ گار شوک = لگنچه؛ ناسوس = تلمبه؛ موردا = موتره = پوزوپوزه؛ سماور؛ زاكون = قاعده و رسم و قانون التكا (لوتكا) = قایق؛ زاموسکا = زامو سکه = بتونه؛ مایاک = چراغ راهنمای )دریایی؛ بولكا = بولكى = نان بوکلی (نان ساندویچی).

واژه های بیگانه غیرروسی که وارد زبان روسی و سپس وارد زبان گیلان شده اند مانند: پامیدور = پامدور = گوجه فرنگی؛ بانکا = بانکه، ظرف شیشه ای (واژه هلندی)؛ فكال به معنی ته نشین و رسوب، فشكل او به معنی آب سفید شست و شوی برنج قبل از طبخ به کار می رود و فکال او خور به معنی آدم بدبخت و بیچاره است؛ مول (فرانسه) = خاکریز (موج شکن). واژه هایی از زبان های دیگر که به صورت فعل مرکب یا مصدر مرکب همراه با فعل معین صرف می شوند مانند: پزدئن؛ انترس نداره که پز و انترس واژه های فرانسوی هستند.

برخی واژه های گیلکی که در گذشته رواج داشت، امروزه استفاده نمی شود یا از واژه های جایگزین «فارسی» استفاده می شود. مانند بی جیر = پایین و بو جور = بالا، والاخستن = آویزان شدن فندرستن = دیدن یا نگاه کردن و ... .