گیلان
بندر انزلی از دیدگاه سیاحان
شهرستان بندر انزلی در قسمت غربی سرزمین گیلان واقع است که در گذشته بیه پس نامیده می شد و مرکز آن براساس نوشته دانشنامه فارسی، رشت و براساس نوشته های رابینو، مرکز آن فومن بود. مقابل آن بیه پیش با این سوی رودیان در قسمت شرقی سفیدرود و مرکز آن لاهیجان بود. بیه در لغت محلی به معنی رود و بیه پس به معنی آن سوی رودیان است. ملكونف مرکز بیه پس را در سال های ۶۶۰ تا ۷۵۹ قمری فومن ذکر کرده که دابویه حکمران آنجا بود، پس از ۸۷۵ ق / ۱۴۷۰ م سلطان علاء الدين دیباج حکمران بود. مؤلف حدودالعالم، که لا کتاب خود را در سال ۳۷۲ ق نوشته، از آن سوی رودی و این سوی رودی نام برده است و در مورد آن چنین توضیح می دهد: گروهی را که میانرود و کوهاند آن سوی رودی و گروهی که میان دریا و رود سپیدرودند این سوی رودی می نامند. او در شرح گیلان از انزلی نامی نمی برد و در توصیف جنوب خزر پس از اشاره به شهرهای گیلان، دیلمان، طبرستان و گرگان که پیوسته در آن واقع اند، تأکید می کند این دریا هیچ خليج ندارد و به تعداد زیادی از شهرهای گیلان نیز اشاره می کند که هنوز به صورت شهر یا مناطق قدیمی وجود دارند.در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد شهرستان بندر انزلی بیشتر بدانیم.
ملگونف در معرفی شهرهای گیلان ذکر کرده است آن را (انزلی) شهر نامند ولی دو ده است. یکی در جنوب غربی بغاز و دیگر در طرف چپ. گملین در ۱۷۷۱ م / ۱۱۸۳ ق، بنا به نوشته روس ها انزلی را چنین معرفی می کند. «سینسیلی» دارای دو قسمت قدیم و جدید بود. در قسمت قدیمی به غیر از ایرانی ها، ارامنه سکونت داشتند و در قسمت جدید بازرگانان روسی و ارامنه تابع روسیه زندگی می کردند. این شهر در سال ۱۸۵۹ دارای دو محله قلعه بازار (متمولان) با ساختمان های آجری و بام های سفالی و کهنه بازار (عامه مردم) بوده است.
در تقسیمات اداری سال ۱۸۴۰ م / ۱۲۵۶ ش، ایالت گیلان، به هفت ولایت و چند بلوک تقسیم شده بود که یکی از آنها گسکر بود. طبق اظهار خودزکو که در سال های ۱۸۳۰م / ۱۲۴۶ ش، در زمان سلطنت محمد شاه قاجار (۱۲۵۰-۱۲۶۴ ق) به عنوان کنسول روسیه در رشت خدمت می کرد شهری به نام گسکر که حاکم نشین امیر قدرتمند گسکر بود وجود نداشت. فتحعلی شاه (حکومت ۱۲۱۲-۱۲۵۰ ق) این سرزمین مستقل را تحت تسلط خویش در آورد و به عنوان ولایتی ضمیمه گیلان و به پنج بلوک تقسیم کرد. یکی از آن بلوک ها، انزلی و چهار فریضه تابع آن عبارت بودند از: کولیور / کلیور اکلویر، بشم، سنگاچین و کپورچال، که تنها چهار فرسنگ از سواحل شنی - مرداب انزلی و دریا را اشغال کرده بودند، والی این بلوک احمدبای و مرکز آن انزلی بود. رابینو که در سال های ۱۲-۱۹۰۶ کنسول انگلستان در رشت بود آن را تا اوایل قرن بیستم میلادی، قسمتی از تالش دولاب و قدمت این بندر را ۵۰ سال ذکر کرده است که پس از آن، این بندر را با دهکده هایی که بر روی دماغه شنی و نزدیک بندر انزلی بود با نام انزلی و چهار فریضه جدا کردند.
رزم آرا از آن با عنوان شهرستان بندر پهلوی از استان یکم، دارای یک بخش به نام مرکزی و مرکز بخش را بندر پهلوی یاد و شهرستان آن را دارای ۲۲ آبادی بزرگ و کوچک ذکر کرده است.
آشنایی با تاریخ نهادهای مدنی در بندر انزلی
شهرداری (بلدیه)
از تاریخ احداث بلدیه در این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست. به نظر می رسد تاريخ تأسیس آن قبل از ۱۲۷۶ ش، باشد اما روی ساختمان شهرداری تاریخ ۱۳۰۰ نوشته شده است. مؤسسات وابسته به بلدیه عبارت بودند از: مریض خانه بلدیه، تلفن خانه، پلاژ یا زنده شورخانه حمام دریایی)، اطفاییه. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد نهادهای مدنی در این شهرستان بیشتر بدانیم.
بلدیه که از سال ۱۳۱۴ ش، به شهرداری تبدیل شد، خدمات فرهنگی و رفاهی را در سطح شهر گسترش داد. از جمله: قبرستان کهنه به مساحت 319 / 6 متر مربع، که در اختیار بلدیه بود، را به اداره تربیت بدنی و آموزش و پرورش گیلان واگذار کرد، و در زمین آن یک سالن سرپوشیده ورزشی و یک دبستان ساخته شد. زمین هایی هم با حق مالکیت شهرداری در سال های ۱۳۲۹، ۱۳۳۱، ۱۳۵۸ و ۱۳۶۲، به ترتیب برای تأسیس درمانگاه، مهدکودک، دبیرستان بوذرجمهر، دبیرستان ثریای سابق، دبستان نظامی، دبیرستان مهدخت در اختیار ادارات مربوطه قرار گرفت. در ۱۳۳۱، استادیوم ورزشی و دانشسرای مقدماتی در میان پشته، ساخته شد.
در بندر انزلی در دوره ناصرالدین شاه اطفاییه ( آتش نشانی) هم موجود بوده است. قدیمی ترین سندی که درباره خاموش کردن آتش به دست آمده، مربوط به ۱۳۱۵ ق /۱۸۹۷ م است. در روزنامه وقایع اتفاقیه به تاریخ ۱۳۰۶ / ۱۳۰۹ ق، به چند مورد آتش سوزی در بندر انزلی اشاره شده است. خانه های انزلی در گذشته از گیاه (سقف شان گالی پوش و اتاق ها از نی) ساخته و داخل اتاق ها با حصیر (بوریا) پوشیده می شد، که معمولا در روزهای گرم دچار حریق می شد. ظاهرا اولین آتش سوزی سهمگین که توسط بیگانگان در این شهر اروی داد مربوط به ۱۲۲۰ ق / ۱۸۰۵ م، بود که سربازان روسیه تزاری این شهر را به آتش کشیدند.
احتشام السلطنه که در سال ۱۳۱۰ ق (۱۲۷۱ ش)، برای سفر به اروپا در انزلی توقف کرده بود، به چند مورد آتش سوزی در این شهر اشاره می کند، احتمالا او به حاکم شهر پیشنهاد کرده بود برای حفظ اموال خود و مردم شهر تلمبه و وسایل خاموش کردن حریق تهیه کند، حاکم نیز سفارش خرید تلمبه ها را به روسیه می دهد. ظاهرا از طریق این تلمبه ها آب رودخانه های اطراف شهر را به محل آتش سوزی می رساندند. رابینو در کتاب مشروطه گیلان به آتش زدن عمارت گمرک در تاریخ ۱۵ نوامبر ۱۱ آذر ۱۳۲۶ ق / ۱۹۰۸ م، اشاره می کند.
نهادهای نوین
بندر انزلی در احداث ادارات بین شهرهای ایران پیشگام بوده که به چند مورد از آن اشاره می شود:
- اداره گمرک با قدمت بیش از ۳۰۰ سال؛٢. اداره بندر با بیش از ۲۰۰ سال سابقه ؛ ٣. راه آهن حدود سال ۱۳۰۶ ق ؛ ۴. اداره شیلات با بیش از ۱۵۰ سال قدمت و سردخانه وابسته به شیلات؛ ۵. آموزش و پرورش (معارف) قبل از سال ۱۳۱۱ ق ۶. پست و تلگراف، پیش از دیگر شهرها و تلفن قبل از سال ۱۳۱۶؛ ۷. صرافی، دارای تشکیلات بانک های امروزی در سال ۱۳۱۶ ق / ۱۸۹۸ م ؛ ۸. ایجاد انجمن های محلی، قبل از تأسیس بلديه؛ 9. اطفایی ( آتش نشانی قبل از سال ۱۳۱۵ ق / ۱۸۹۷ ما ۱۰. بهداری قبل از سال ۱۳۱۵ ق، که توسط بلدیه اداره می شد؛ ۱۱. دارالایتام (پرورشگاه) قبل از سال ۱۳۱۸ ق؛ ۱۲. شهرداری (بلدیه) قبل از سال ۱۳۱۵ ق؛ ۱۳. روشنایی برق قبل از سال ۱۳۱۸ ق/۱۹۰۰ ما ۱۴. هواشناسی قبل از ۱۳۱۹ ق ؛ ۱۵. بیمارستان قبل از ۱۳۴۷ ق ؛ ۱۶. نظميه (شهربانی) قبل از سال ۱۳۲۶ ق ؛ ۱۷. هواپیما و اتومبیل قبل از ۱۳۲۹ ق، ظاهرا اولین بار در انزلی دیده شد؛ ۱۸. اکابر شبانه ( دروس دبیرستانی) قبل از ۱۳۲۹ق؛ ۱۹. شیر و خورشید سرخ (هلال احمر) ۱۳۰۴ ش.
سابقه تاریخی نیروهای نظامی
با تأسیس سازمان کل نیروی دریایی ایران، نیروی دریایی شمال در سال ۱۳۴۱ ش، به مرکزیت بندر انزلی (بندر پهلوی) هسته اصلی این نیرو را در آب های شمال تشکیل داد. ناوچه های این نیرو مانند: بابلسر، سفیدرود، گرگان، مسلح به یک توپ ۴۷ میلی متری «اشکودا» و یک مسلسل سنگین «ماکزیم» و هر کدام دارای یک دستگاه فرستنده و گیرنده بودند. ناوچه نهنگ دارای ظرفیت ۷۰ تن که فقط به منظور باربری از آن استفاده می شد و چند کرجی مسلح و آتش نشانی و ناو سلطنتی شهسوار بدون اسلحه نیز تا سال ۱۳۲۰ ش متعلق به نیروی دریایی شمال بود.
در سال ۱۳۱۸، مقابل کاخ، سربازخانه ای به دستور رضاشاه احداث شد که مساحت آن ۱۲۷۸۰۷ / ۵۰ متر مربع بود. این سربازخانه دارای سه آسایشگاه بود. شاه پس از بازدید از سربازخانه میان پشته ابراز کرد مکان آن مناسب نیست و دستور داد دو سربازخانه یکی در باغ زمانی بندر انزلی و یکی در حسین ورسر حسین ورسک غازیان ساخته شود. سربازخانه باغ زمانی دارای اصطبل بود و زمان اشغال انزلی توسط نیروهای روسیه مورد استفاده آنان قرار گرفت. این سربازخانه ها پس از ترک سربازان روسیه تخریب شدند.
رابینو در ولایات دارالمرز ذکر کرده است، در این شهر اداره پست، ادارۂ تلگراف، اداره گذرنامه و گمرک دارای دو قسمت یکی در انزلی برای صادرات و دیگری در غازیان برای واردات و یک نفر نایب الحکومه به عنوان کارگزار یا عامل وزارت امور خارجه در انزلی اقامت دارد.
سطح زیادی از این شهرستان را آب فرا گرفته و مراکز جمعیتی آن (شهر و آبادی) نسبت به شهرستان های دیگر کمتر است. این موقعیت موجب رشد سریع طولی شهر و جلب جمعیت شده است، زیرا شهر از دو طرف به آب محدود است و تنها باریکه خشکی میان آن دو وجود دارد و تعداد شهرنشین این شهرستان نیز زیاد است که موجب تغییر سبک معماری آن شده است. مساکن این شهرستان در ابتدا از نی و گالی ساخته می شد که هنگام وزش بادهای گرم موجب آتش سوزی های مهیب شده که رفته رفته حلب و سنگ بلوک و آجر جای آنها را گرفت اما همچنان ساختمان ها با فاصله از سطح زمین ساخته می شوند. تأسیسات اداری و اقامتی به سبک جدید در طول شهر احداث شده اند و با توجه به ازدیاد جمعیت به ادارات و شعبات آن و تأسیسات اقامتی افزوده شده است.
ترکیب قومی مردم بندر انزلی
مردم بندر انزلی از دو گروه تشکیل شده اند: یک گروه بومیان هستند که گیلک اند و گروه دیگر مهاجران به شمار می روند. از نظر مذهبی بیشتر مردم مسلمان و مذهب آنان شیعه (دوازده امامی) است. برخی از طوایف ایرانی انزلی که به شهرستان انزلی کوچ کرده و به مرور بومی آن شهرستان شده اند عبارت اند از: کردها
از جمله اقوام ایران مهاجر به انزلی می توان به کردها اشاره کرد که بر اساس نوشته خودزکو که در سال ۱۸۳۰ م، کنسول روسیه در رشت بود به طور کلی زمان ورود کردها به گیلان به عهد نادرشاه افشار می رسد و متعلق به خانواده ريشوند بودند. رهبر این قبیله دارای لقب ایلخانی، مقیم قوچان و مرکز اصلی شان، میان آسیای صغیر و شهرزور (در غرب ایران است و تیره بزرگ آن ببه نام دارد. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد قومیت ها در بندر انزلی بیشتر با شما صحبت کنیم.
طایفه سرخی
این طایفه دارای مسلک نعمتی بودند و در اصل از سورخک / سرخه (دهکده ای در سه فرسنگی سمنان) هستند. حدود ۲۰ خانوار از آنها شناسایی شده است.
طایفه استاد محمد رضی
این طایفه حیدری بودند. مشهورترین فرد این طایفه طهماسب خان بن قدم علی بن کرم علی از چومثقال بود. او لقب خان را در اوایل دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار کسب کرد. در زمان اقامت رابینو، ۱۸۳۰ م، رییس این طایفه میرزا عباس خان عمید همایون پسر میرزا علی خان معین دیوان پسر میرزا رفیع خان، پسر طهماسب خان بود.
طایفه دریابیگی
اصل این طایفه از بجنورد است که از آن جا به لنکران منتقل شده بودند و مورد محبت خانواده میر حسن خان طالش / تالش قرار گرفتند و با هم پیمان خویشاوندی بستند.
طایفه انزانی
این طایفه از اعقاب عده ای از تفنگداران آنزان استرآباد هستند که به عنوان ساخلو در سال ۱۲۳۰ ه ق ۱۸۱۵ م، به این ناحیه اعزام شدند. آنها در ابتدا ۷۰ نفر بودند که تحت فرمان جعفر قلی خان و مرتضی قلی خان از اعقاب حمزه سلطان انزانی بودند. آنزانیها حقوقی به مبلغ ۱۴۰۰ تومان دریافت می کردند و این حق بعدها به وسیله حکومت از آنها سلب شد.
در گذشته افرادی انزلی را توقفگاه خود انتخاب می کردند، مانند میر محمد خان، پسر میرقباد، پسر عباس طالش از اعقاب میر قراخان و ملاعبدالله مجتهد و دویست نفری که همراه آنها بودند، کولیور را که افراد متمول در آنجا سکونت داشتند و محل کارشان بندر انزلی بود انتخاب کردند و آنجا را به عنوان تیول جهت خرج سفره خود برداشتند و از این بابت برای کسانی که عهده دار مخارج انزلی بودند چیزی متعهد نشده و منظور ننمودند. میرباقر پسر میر محمد خان که به جوانمردی شناخته شده بود در کولیور وفات یافت.
ایرانیان ارمنی
در سال ۱۱۸۳ ه/ ۱۷۷۱ م تعدادی از ایرانیان زمینی در این شهر ساکن بودند. در زمان اقامت رابینو ۴۵ خانواده ارمنی در این زندگی می کردند که کلیسای آنها در اوایل سلطنت ناصرالدین شاه بر اثر آتش ویران شد. رابینو اشاره می کند ۳۰ سال قبل آن را از نو ساختند. خودزکو در سال ۱۸۳۰ م، تعداد ارامنه مقیم انزلی را بیش از ۲۰ تن ذکر کرده است که دارای کلیسای مخصوص به خود هستند و در زمان اقامت او (۱۸۳۰ م) کلیسا، فاقد کشیش بود.
ملگونف تعداد ارمنیان مقیم بندر انزلی را ۳۴ نفر با یک کشیش ذکر کرده و اشاره می کند در این اواخر دولت ایران اجازه داد که آنها کلیسایی در انزلی بسازند. به نوشته سرنا چند خانواده ارمنی در این شهر به تجارت مشغول بودند که کلیسایی کوچک داشتند. آنها هنگام اعیاد بزرگ و برای اجرای مراسم مذهبی از رشت کشیش می آوردند.
نام کلیسای ارامنه در ابتدا، حضرت استپانوس بود و کلیسای فعلی حضرت مریم نامیده می شود. با توجه به جمعیت ارامنه از زمانهای دور نیاز به گورستان بود که در ابتدا این گورستان در کلیسا قرار داشت که هنوز هم چند قبر در محوطه کلیسا دیده می شود. یکی از این قبرها، با تاریخ تولد ۱۸۴۵ م و تاریخ فوت ۱۹۲۳ م، است. گورستان اصلی متعلق به ارامنه در داخل شهر انزلی و در جنوب غربی گورستان مسلمانان واقع است. از سال ۱۹۲۱م/۱۳۰۰ ش، این گورستان احداث شد و در حال حاضر ۵۶۲ گور در آن وجود دارد و گورستان مخصوص سربازان لهستانی با ۳۶۵ گور، مربوط به دوران اشغال انزلی توسط متفقین، در مغرب گورستان ارامنه واقع است.
آشنایی با جامعه و جغرافیای شهری بندر انزلی
شهرستان بندر انزلی در استان گیلان با مساحت 9 / 308 کیلومتر مربع از شمال به دریای خزر، از مشرق به شهرستان رشت از جنوب به شهرستان صومعه سرا و از مغرب به شهرستان رضوانشهر محدود است. این شهرستان با توجه به محدودیت خشکی، جمعیت قابل توجهی را در خود جای داده و این مردم دارای مسکن و معماری خاص بومی این منطقه هستند که مصالح آن و نحوه ساخت آن به موقعیت جغرافیایی آن بستگی دارد. این شهر در تأسیس ادارات از دیگر شهرها پیشی گرفته و پیوند خود را با این مدنیت، مدیون موقعیت طبیعی خود (دروازه اروپا) است. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد شهر بندر انزلی بیشتر با شما صحبت کنیم.
انزلی در تقسیمات کشوری
این شهرستان در 22/ 5/ 1323 تشکیل شده و مشتمل است بر یک شهر به نام بندر انزلی و یک بخش به نام مرکزی که در سال ۱۳۱۶ به نام بخش (بندر پهلوی در شهرستان رشت «استان یکم») تشکیل شد. در 20/ 6/ 1322، بخش بندر پهلوی و شفارود از شهرستان رشت جدا و تبدیل به شهرستان و تابع استان یکم شدند، مرکز شهرستان و بخش، بندر انزلی است. ۲ دهستان به نام های چهار فریضه / فرضه، تأسیس 12/ 10/ 1366 مرکز آن کپورچال و لیچارکی حسن رود، تأسیس 14/ 10/ 1366 مرکز آن لیچارکی حسن رود، دارد. این شهرستان براساس شناسنامه آبادی های کشور ایران، دارای ۲۸ آبادی می باشد.
شهر بندر انزلی
شهر بندر انزلی در بخش شمالی شهرستان واقع است و در ۱۳۰۱ ش به شهر تبدیل شد که اولین شهر استان گیلان (رشت در سال ۱۳۰۴ تبدیل به شهر شد) به شمار می رود. لاهیجانی در کتاب جغرافیای تاریخی خود ذکر می کند «انزلی از زیبایی مشهور به پاریس ایران می باشد». آبادی های شهرستان آبادی های چهار فریضه عبارت اند از: آبکنار، اشیلا، اشترکان، بشمن / بشم، تربه بر، چای بیجار، خمیران، رودپشت، سنگاچین، سیاه خاله سر، سیاه وزان، شیله سر، علی آباد کپورچال، قرارگاه تیپ یکم ۵۲ قدس، کپورچال، کچلک، کرگان، کوچک محله، گلوگاه، ماهروزه، معاف. هم چنین آبادی های دهستان لیچارکی حسن رود عبارت اند از: تأسیسات نظامی نیروی دریایی، تربه گوده، حسن رود، شانگهای پرده (شانکهای پرده)، طالب آباد، گلشن، لیچار کی، است. آبادی های نام برده در کنار تالاب و دریا و در جلگه واقع شده اند. اراضی این شهرستان هموار و مسطح است و قسمت عمده این شهرستان را تالاب انزلی فراگرفته است.
جمعیت
جمعیت انزلی براساس آمار سیاحان و سفرنامه نویسان که به این منطقه سفر کرده بودند در سال های اولیه کم بوده که پس از مهاجرت برای کار، جمعیت آن افزایش یافت و دوباره پس از مهاجرت به شهرهای بزرگ مانند تهران از تعداد آن کاسته شد. براساس سرشماری ۱۳۷۵ شمسی، جمعیت این شهرستان ۱۱۹۸۲۷ تن بوده که از این میان ۹۸۵۴۴ تن شهر نشین و بقیه روستانشین بوده اند، ۶۰۶۵۴ نفر مرد و ۵۹۱۷۳ نفر زن و ۲۹۰۴۹ خانوار در این شهر زندگی می کردند. سازمان جغرافیایی آبادی ها، جمعیت آن را ۱۲۲۰۶۴ نفر نوشته و مرکز آمار ایران جمعیت سال ۱۳۸۰ شهرستان بندر انزلی را ۱۲۱۱۳۴ نفر ذکر کرده ست.
زمان جنگ تحمیلی ایران و عراق خانواده هایی از استان های مرزی (جنوب) به منظور اسکان موقت به انزلی آمده و در اردوگاه ها مستقر شدند. پس از پایان جنگ تعدادی بازگشتند و بقیه مقیم این شهرستان شدند. طبق سرشماری رسمی سال ۱۳۶۵ ش، تعداد آنان ۱۹۵۳ نفر با ۴۶۰ خانوار ذکر شده است.
افزون بر این آمارها براساس نوشته های سیاحان نیز آمارهایی غیررسمی در دست است. گملین در ۱۱۸۳ ه ۱۷۷۱ م، تعداد ساختمان های آن را حدود سیصد ذکر کرده است. خودزکو جمعیت بندر انزلی را در سال ۱۲۱۹ ش / ۱۸۴۰م ۸۰۰ نفر گفته است. بهلرا که در سال ۱۲۳۱ ش، از انزلی بازدید کرده و گزارشی برای تقدیم به ناصرالدین شاه تهیه کرده است انزلی را مشتمل بر ۳۰۰ خانوار نوشته است. کارلا سرنا سیاح ایتالیایی که در سال ۱۸۷۷ م / ۱۲۵۶ ش، توقف کوتاهی در انزلی داشت تعداد خانوار را حدود هزار ذکر کرده که تعدادی نیز ارمنی بودند. ملگونف، به ۳۵۰ خانوار در انزلی که ۳۵ نفر ارمنی بودند، اشاره می کند. به نوشته سرنا در فصل صید بر تعداد جمعیت افزوده می شود که این افراد برای کار در شیلات، نمک سود (دودی) کردن ماهی ها و تهیه خاویار مشغول به کار می شوند.
رابینو جمعیت شهر را در سال ۱۲۹۱ ش / ۱۹۱۱ م، ۱۵۰۰ خانوار با ۸۰۰۰ نفر ذکر کرده. طبق سالنامه ۱۷-۱۳۱۸ دبیرستان فردوسی، جمعیت آن ۳۵۰۰۰ نفر اعلام شده است. حسینعلی رزم آرا در فرهنگ جغرافیایی جمعیت شهرستان بندر انزلی را حدود ۴۰۰۰۰ نوشته است. جمعیت مرکز شهرستان (بندر پهلوی = بندر انزلی) را تا شعاع شش کیلومتر طبق صورت اداره آمار در حدود چهل هزار نفر آورده که به علت مهاجرت تعدادی به تهران به حدود ۲۵۰۰۰ نفر کاهش یافته است. کشاورز در ۱۳۵۶ ش، جمعیت انزلی و حومه آن را ۳۵۰۰۰ نفر ذکر کرده است و لاهیجانی جمعیت انزلی را چندی بعد، ۴۸۵۰۰ نفر نوشته است.
آشنایی با فعالیت صیادان در تالاب انزلی
تالاب انزلی به دلیل دارا بودن شرایط طبیعی خاص، مناسب ترین منطقه تخم ریزی و پرورش بچه ماهیان فلس دار است. کمپانی لیانازوف با آگاهی از این مسئله برای دست یابی به منابع غنی آبزیان درصدد برآمده بود که بهره برداری از ماهی های حلال انزلی را به خود اختصاص دهد.
آمار صید ماهی که در سال ۱۵-۱۹۱۴ م، توسط وارثان لیانازوف صید شده نشان دهنده بیشترین مقدار صید در ماه های فوریه، مارس، آوریل و مه است که به ترتیب 10، 5/9، 5/27 ،29 درصد کل صید است. صید ماهی سفید نیز در ماه های مذکور بالاترین درصد خود 35، 40، 48، 6/12، 9/2 درصد كل صید سالانه ماهی های فلس دار را شامل می شده است. در سال ۱۹۱۴ م، تعداد ۴۱ هزار ماهی سفید در کرانه های نزدیک مصب کانال انزلی توسط تورهای دریایی صید شده بود. در ادامه با آژانس مسافرتی چهارفصل همراه باشید تا در مورد فعالیت صیادان ایران بیشتر بدانیم.
کمپانی لیانازوف برای بهره برداری بیشتر از منابع با ارزش تالاب انزلی قوانینی مقرر کرده بود که در محل عبور کشتی ها که به وسیله علائم دریایی (مایاک) مشخص شده اند دام های صیادی را مستقر نکنند و مالاها (صیادان) حق صید ماهی های سوف، ماهی سفید، اسبله، کپور و اردک ماهی را در ماه های مه، ژوئن، اگوست و اوایل سپتامبر را نداشتند. و در طول تاریخ صیادی روش های صید نیز تغییر کرده است. برای نمونه، ممنوع شدن صید ماهی به وسیله «شیل» بود زیرا از این طریق صد درصد ماهی ها به دام می افتند. تغییرات دیگر عبارت است از: احداث «کولهام» و اجاره رودخانه های ضلع جنوبی تالاب انزلی به خوانین و سرمایه داران، پراکنش صیادان در طول مسیر روگاها (رج مالا)، تشکیل شرکت های تعاونی «آستان های صید»، صید توسط صیادان آزاد یا صیادان دامگستر (دام مالا) و گروهی از صیادان که جذب آستان ها نشده بودند به ناچار به صید در دریا رو آوردند.
ظاهرا نماینده وارثان لیانازوف تلاش زیادی در مورد غیرحلال نمودن ماهی سوف انجام دادند اما موفق نشدند. سرانجام، به یک مقام مذهبی با عنوان شریعتمدار که از عمال کنسول روس در گیلان بود، متوسل شده و اعلامیه ای به امضای وی رساندند. او ماهیان بدون فلس را حرام و ماهیان فلس دار را حلال اعلام کرد.
ظاهرا عوامل حکومت ایالتی از جمله سردار منصور، حاکم انزلی، نیز در دادن امتیاز صید ماهیان فلس دار به کمپانی لیانازوف دخالت داشته اند، صیادان انزلی با دریافتن واقعیت، نامه ای به ظهیرالدوله حکمران گیلان نوشته از حاکم انزلی شکایت کردند. سردار منصور، حاکم انزلی، صید ماهی های حلال را به مبلغ بیست و دو هزار تومان از لیانازوف اجاره کرده و درحدود هشتاد هزار تومان به صیادان، اجاره داده بود به شرطی که ماهی سوف را مجانا به اداره شیلات تحویل دهند.
طبق یادداشت های رابینو، در 3 شوال ۱۳۲۴ ق/۲۱ نوامبر ۱۹۰۶ م، مالاچی های (صیادان) انزلی در تلگرافخانه متحصن شده و ادعا کردند هرچه صید کرده اند متعلق به خودشان است. در طول این درگیری ها در ۳۰ نوامبر همان سال، یک صیاد کشته شد و تلاش مقام های حکومتی و مذهبی برای برقراری آرامش، بی نتیجه ماند.