تحلیل ترکیب بندی سکانس های لانگ شات در فیلم های تارکوفسکی (3)

تحلیل ترکیب بندی سکانس های لانگ شات در فیلم های تارکوفسکی

اگر تارکوفسکی در استاكر لحظه شکست نهایی تخیل جمعی روس را نه تنها در عواقب فاجعه بار زیست محیطی و انسانی ناشی از تغییر طبیعت، بلکه در نقد آن از امیال بشری به عنوان پایه و اساس اقتصاد انسانی - نشان می دهد، در دو فیلم آخرش به طور کامل از موضوعات و تصاویر تخیل جمعی روس فاصله می گیرد و بیشتر از قواعد هنر اروپایی پیروی می کند. نوستالژیا به معنای واقعی کلمه مملو از معماری، هنر و موسیقی گذشته اروپاست؛ در ایثار کتاب مربوط به شمایل های روسی فقط به عنوان بخشی از میراث اروپا و در کنار ستایش شاهان مجوس لئوناردو و موسیقی باروک نشان داده میشود.

با وجود احترامی که تارکوفسکی به وضوح برای این آثار قائل است، این آثار در دو فیلم آخرش نیز همانند فیلمهای روسیاش نماینده تخیل جمعی است که تارکوفسکی آن را زیر سئوال می برد. آثار کلاسیک ویرانه هایی از گذشته اند که از هر گونه مفهوم واقعی تهی شده اند و مخاطب را به بازسازی آنها فرا می خواند. در نوستالژیا، دومنیکو سمفونی نهم بتهوون را از یک ضبط صوت خراب پخش می کند که صدا به شکل ناهنجاری از آن شنیده می شود. در ایثار، الکساندر نه تنها خانه اش، که تمام نمودهای فرهنگی آن را نیز به آتش می کشد.

فیلمی که در آن تارکوفسکی به بارزترین شکل با تخیل جمعی اروپایی رویارو می شود، زمان سفر است که همانند آینه فیلمی خودسرگذشت نگار، اما به شکل مستند، محسوب می شود. گلایه های مداوم او در این فیلم مبنی بر بی میلی اش به دیدن محل های «زیبا»ی ایتالیا، فقط به این دلیل نیست که به دنبال تصویری از ایتالیای واقعی است، بلکه این شکوهها در واقع گفت وگوی او با مردم این کشور نیز هست. مشکل عجیب فضای ایتالیا این است که ذهنیت بشری در طول قرون متمادی جایگاه آن را به عنوان نماد عالم مسیحیت تثبیت کرده و به آن شکلی نمادین و کلیشهای داده است. مداخله تارکوفسکی در تخیل جمعی اروپایی همانند تاخت وتاز او به تخیل جمعی کشور خودش در جهت ارائه دیدگاهی متفاوت یا مخالف نیست، بلکه تنها در جهت خلق فضایی است که در آن، دیدگاههای مختلف امکان ارائه تعریفی نو در مواجهه با دنیای بیرونی داشته باشند.