وجه تسمیه دژ بوشتو مهاباد

وجه تسمیه دژ بوشتو مهاباد

در متون اخیر چند بار با نام پارسوا مواجه شدیم، با توجه به منابع جغرافیایی ارائه شده از سوی مدارک و تحقیقات این کتاب دو روستای قدیمی با نام های تاریخی ولی اندک تحریف شده ای در دل این منطقه وجود دارد که یادآور این مجد و دیرینگی است اول روستای پسوه که با توجه به این که تمدن پارسوا در غرب دریاچه چی چست (ارومیه) قرار گرفته و با حذف حرف (ر) که مشکلی در اصل قضیه به وجود نمی آورد پسوه همان پارسوآ خواهد شد.

چراکه تمدن زاموآ نیز در جلگه رودخانه زاب فعلی و بخش های شرقی تر آن قرار گرفته و اگر بنا به گفته کتیبه های آشوری مندرج در تاریخ ماد قلعه بوشتو را در سرزمین زاموا و پارسوآ بدانیم، دقیقا پارسوآ همان پسوه و بوشتو همان بقایای عظیم قلاتی شای خواهد بود و اما جالب تر این نکته این که بنا به گفته دیاکونوف کلمه پارسوآ واژه پرسو را بیان می کند که به معنی خطه و کنار است که دقیقا هم در کناره شرقی قلعه بوشتو به فاصله تقریبی ۲۵ کیلومتری و در جلگه قرار گرفته و اگر توجیه اندک جسورانه ای داشته باشیم می توان گفت کلمه فوق در زبان کردی با جایگزینی حرف س به ش معنی مرز و کنار را تداعی می کند بدین معنی که پسوه به پاشوه به معنی بعد از آن و کنار آن خواهد بود، به ترتیب ذیل:

پسوه پاشوه پاش + و

اما گذشته از این مسائل موقعیت جغرافیایی و وجود تپه بسیار عظیم و تاریخی آن که مملو از سفال های گوناگون و خاکستر است و با کمال تأسف شاهد تخریب قسمت فوقانی آن توسط دستگاه های انتظامی و حفر دخمه های زیرین توسط روستائیان محلی است که اقداماتی هم در این زمینه انجام گرفت ولی مثمرثمر واقع نشد.

1- نام زاموا بر اساس کتیبه های آشوری متناسب زمان به مناطق مختلف اطلاق می شده است که مجموعة موقعیت جغرافیایی آن را نقاط واقع در بخش علیای رود زاب کوچک و کوهستان های حد فاصل بین شهرهای امروزی سقز و بوکان و مهاباد دانست که خود این مناطق دارای جلگه های کم عرض و بعضا طویل هستند، آثار متعددی که از گورستان های قدیمی این منطقه توسط حفاران غیرمجاز پیدا شد و متأسفانه اکثر آن از بین رفته مبین این واقعیت است. به احتمال بسیار مرکز حکومتی این تمدن مناطق واقع بین روستاهای ایسکی بغداد و سمبه و قالوه باشد، خود کلمه سمبه می تواند محرف زاموا و نهایتا مرکزیت این تمدن باشد. اگر مناطق ذکر شده را تحدید کنیم دقیقا نقاط شمالی و شمال شرقی آن حکومت مانایی خواهد بود که در کوهستانی بوشتو در مرز آن قرار خواهد گرفت.

2- رودخانه عظیم زاب را امروزه بنام محلی کلوه می خوانند، این رود سرچشمه یکی از شعبات رودخانه دجله است که گاها كلمة زاب ایرانی با کلمه صغير عربی ترکیب شده و به نام زاب الصغیر یا زاب کوچک خوانده می شود، چون به کرات از این رودخانه اسمی به میان آمده است و به هر حال در ارتباط با پژوهش ما در این زمینه است، محققان را بر این واداشت که وجه تسمیه زاب را کنکاش نموده و علت مغایرت نام معمول آن یعنی کلوه را با زاب دریابند، این موضوع باعث گردید که از ابتدای رودخانه مرز فعلی ایران و عراق را پیاده و گاها با دواب طی نموده و هر کجا متوجه شدند که احتمال این موضوع هست که قرابت با کلمه زاب پیدا شود، به تحقیق بپردازند تا سرانجام در محل سرچشمه بخش بزرگ آن در روستای ليكبن توجه شدند که نام رودخانه را «ز» می خوانند و «زاو» مشتق از دو کلمه «ز» به معنای زائیدن و «آو» به معنی آب و مجموعة زاینده آب یا زاینده رود خوانده می شود، با توجه به این که یکی از دروازه های اصلی تلاقی شای در محل روستای نام برده قرار دارد، که به نوبه خود به تفصیل در مورد آن سخن خواهیم گفت و نزدیکی بسیار زیاد روستای مذکور با پسوه باز هم دلیل دیگری بر مدعای ما خواهد بود.

3- در کتیبه های آشوری از دژ بوشتو به نام کوهستانی  تسخیرناپذیر نام برده شده است، با مطالعه وضعیت جغرافیایی قلاتی شای و حضور در محل، صعب العبوری و تسخیرناپذیری دژ مذکور کاملا مشهود است، دژ در ارتفاع ۲۸۰۳ متری از سطح دریا قرار دارد حتی امروزه هم صعود به آن با مشکلات فراوان همراه است، معبرها و دره های تنگ منتهی به قلعه و مزید بر آن آب و هوای سرد و پربرف و بارندگی، گذشته از ایام کوتاهی از سال که شیرینی و حلاوت بهاری به همراه دارد در بقیه ایام زیست ساکنان را سخت و طاقت فرسا می نماید که گاه، روستاهای همجوار مدت مدیدی از رفت و آمد محروم می گردند. این وضعیت با ترازی که از کتیبه ها به دست می دهند همخوانی کامل داشته و دلیل دیگری بر ثبوت این ادعا است که قلعه بوشتو همان قلاتی شای می باشد.