معرفی دو منطقه باستانی و گردشگری مهاباد

معرفی دو منطقه باستانی و گردشگری مهاباد

اگر بخش شمالی سرزمین مانا را وجود رودهای پرآب زاب و گادر و جانداران دربرگرفته بخش میانی و جنوبی آن را دو رودخانه پرآب زرینه رود و سیمینه رود سیرآب می کند و طبعا وجود رودخانه های این چنینی که در تمام طول سال آب کافی در آن جریان داشته و دشت های جنوب دریاچه چیچست را آبیاری می کند می بایستی دارای ریشه های تمدنی اعصار گذشته را داشته باشد. بقایای این گونه تمدن ها در قرون و اعصار مختلف با نام های باستانی قبل از اسلام و بعد از آن خودنمایی کند و آثار باشکوهی چون آذرگشسب یعنی تخت سلیمان، دژ ساروقورغان، قلعه ساعد سلطان، نقوش قبل از تاریخ کیوه سور، فرهاد تاش بی بی کند و سماقان، قلعه سردار بوکان، قلایچی و ... را پی ریزی کند.

سیمینه رود از کوه های مهاباد و سقز سرچشمه گرفته و در مسیر خود موجب حاصل خیزی خاک و باروری آن و در نتیجه ایجاد مدنیت و شهرنشینی نموده که حد اعلای آن شهر بوکان با قدمتی چند هزار ساله است، این رود بعد از آبیاری دشت های شامات و حاجی حسن به همراه زرینه رود از جنوب به گودال دریاچه می ریزد در این مسیر علاوه بر ده ها اثر و تپه باستانی با کشفیات به عمل آمده در سال های اخیر یکی از مهم ترین مراکز تمدن مانایی در نزدیکی روستای قلایچی هویدا شده است، اما زرینه رود که نتیجه آب های جاری سه شعبه اصلی یعنی ساروق، خورخوره و زرینه است از کوه های بلقيس و تخت سلیمان و سقز بوکان سرچشمه گرفته و بعد از آبیاری مناطق پرباری در نزدیکی مصب سیمینه رود به دریاچه می ریزد، آثار باشکوه و مهمی را در بر گرفته که در اینجا به شرح دو مورد از این یادمان ها می پردازیم:

کیوه سور یا کوه سرخ

در بیست کیلومتری جنوب شاهین دژ و در آخرین حد حوزه بوکان و بر حاشیه زرینه رود کوهی قرار گرفته که به (کیوه سور یا کوه سرخ) اشتهار دارد و حد فاصله آن با روستای عقربلو در حدود دویست متر است که قسمتی از آن شجر است و بعد از طی مسافتی به ساحل رودخانه زرینه رود می رسد. این منطقه از لحاظ اقلیمی در محلی قرار گرفته که دارای آب فراوان و کوهساران بلند است و کمتر در معرض حوادثی چون زلزله بوده اما سیل های مهیب یادگارهایی از رنج و تلخ و اندوه بر چهره چروکیده روستائیان محلی گذاشته، بر روی بخشی از کوه و در دامنه سنگی آن نقوشی منقور است که اگرچه بدرستی تاریخ آن مشخص نیست لیکن باحتمال بسیار از دوران قبل از تاریخ است.

آن چه مسلم است اینکه آثار مورد ذکر که متشکل از اشکال مختلف بویژه بزکوهی است با شاخ های کاملا خمیده و دراز است که نمونه آن بر بعضی سفال های ماقبل تاریخ همخوانی دارد، این آثار برش مستقیم نداشته و بصورت مایل کنده کاری شده اند، بعضی از این نقوش با آثار اخیری که در جنوب ایران یافت شده و همچنین با تصاویر و پیکتوگرام های خره هنجیران واقع در بخش جنوبی مهاباد همخوانی دارد و احتمالا دوران گله داری در حال تکامل را نشان دهد، نکته قابل توجه اندازه های تقریبا یکسان تصاویر می باشد، کلیه اشکال موجود در کوه سور بر روی سنگ های شیست رسوبی یکپارچه قرار گرفته و تقریبا فرم کلی آن ها حکایت از یک حیوان مشابه با بزکوهی می نماید.

اندکی اشکال دیگر نیز وجود دارد که با بقیه تفاوت دارند، یکی از تصاویر به صورت لوزی و دیگری بشکل تیروکمان است، عمق تصاویر حدود شش میلی متر است، تصاویر موجود بر این سنگ ها در ارتباط با تمدن دوران بسیار کهنی است که از شمال فلات ایران تا بخش های کویری چون زنجیری بهم متصل بوده زیرا شباهت بسیار این نقوش با نقوش پیش از تاریخ در گوبوستان قفقاز و نیز کوهدشت لرستان و آثار ارنان یزد می نمایاند که تمدن پیش از تاریخ منطقه ی ارزشمند ما را در بر گرفته که مستلزم تفحص بیش تر است.

سماقان

مجموعه آثار سماقان در چهل و شش درجه و سی دقیقه از نصف النهار گرینیچ و ۳۶ درجه و سی و هفت دقیقه عرض شمالی در محور بوکان – شاهین دژ و در جنوب شرق روستای کانی سنجو و مشرف بر رودخانه زرینه رود قرار دارد. این آثار مشتمل برهفت دخمه سنگی است که بر دامنه مخروطی شکل کوهی آهکی که خود دنباله رشته کوه سماقان است قرار گرفته، در اصطلاح محلی و بنابر روایات افسانه ای این دخمه ها را همانند دخمه های بی بی کند، فرهاد تاش می نامند و آن را به فرهاد مشهور نسبت می دهند، اما واقعیت امر این است که این آثار با توجه به سفال های بافته شده در جوار آن از بقایای اواخر هزاره دوم و تقریبا همزمان با تسلط حکومت مرموز و امپراطوری مائا یا ماناش در این منطقه می باشد.

برای صعود به این آثار باید از دامنه شیب دار و تندی گذشت و از صخره ها با احتیاط صعود نمود، بقایای فسیل های دوکفه ای در مسیر و مدخل آثار نمایان گر مرجان ها و جانوران دوران سوم زمین شناسی می باشد، بعد از صعود نخستین دخمه در منتهی الیه سمت چپ و دورتر از دخمه های دیگر بفاصله پنج متر قرار دارد که این دخمه به شكل مستطیلی است. پس از آن دو دخمه تودرتو با ابعاد متفاوت که بوسیله دو پله سنگی به پائین می رود خودنمایی می کند، ارتفاع این دو دخمه و دخمه های باقی مانده همگی به صورت یکسان  است، بعد از گذشتن از دخمه سوم پهنای غار مانندی که می توان براحتی در آن رفت وآمد نمود هویدا می گردد.

كفه غار در قوس نسبتا خطرناکی که فقط یک نفر با دشواری می تواند از معبر باریک آن عبور نماید را در دخمه متوالی دیگر که با سوراخی به گنجایش یک انسان به همدیگر ارتباط دارند منتهی می گرداند. بعد از نموداری یک گودی مختصر دخمه های ششم و هفتم که هر کدام دارای دو پله سنگی رو به پائین و مجزا از یکدیگر قرار دارند می رسد، ارتفاع این دخمه ها تا محل صعود ده متر و ارتفاع از محل صعود تا قله کوه سی متر است.