معرفی کهنه قلعه یا گونه قهلا مهاباد

معرفی کهنه قلعه یا گونه قهلا مهاباد

وضعیت جغرافیایی ۴۵ و ۳۶ درجه عرض جغرافیایی ۴۷ و ۴۵ درجه طول شرقی از نصف النهار گرینیج

در میان کوهستان های صعب العبور شرق شهر مهاباد باریکه راهی شنی بر دامنه شرقی کوه زاوا بوک کشیده شده است که درهای نسبتا طولانی را طی می نماید و قرائی چند را به یکدیگر متصل می کند. ابتدای این جاده شنی که از شرق مهاباد خارج می شود در حقیقت انتهای همان دره طولانی است که رودخانه کوچک و نسبتا بااهميت يرغو در آن محل جاری است، دو کوه بلند (زاوا بوک و صارم بیگ) همچون دو ستون طبیعی سترگ این دره عمیق را تشکیل می دهند. گاه طغیان رودخانه در فصل بهار بحدی است که ایجاد سیل های ویرانگر را در گذشته باعث گشته.

جاده پس از طی مسافتی به قریه لاچین می رسد و از این نقطه جاده همانند دره به دو قسمت مجزا تقسیم شده که سمت راست و تقریبا مستقیم به قریه که ده و از آن جا به قریه اوزون دره ختم می شود و سمت چپ به سوی روستای (شیلان آباد) می رود، دو دره مذکور حاصل انشعاب دامنه نسبتا طولانی است که با عرض زیاد از سلسله کوه های امین آباد و دامنه کوه (بوزداغ) آثاری از هزاره اول و شاید اندکی دورتر دیده می شود که اکنون بنام (کونه قه لا -کهنه قلعه) خوانده می شود و شامل آثاری از دوره مادی و آشوری (شکل قبور سه لایه و یک سنگ پهن بر فراز آن) و سنگ چین هایی احتمالا از دوره صفوی است. این کشف در تاریخ باستان شناسی ایران و جهان یکی از مهم ترین اکتشافات علمی و از نادرترین آثار تاریخی، دینی و هنری دینای باستان به شمار می رود.

اصل اثر که اکنون کهنه قلعه نام دارد تا آنجایی که شواهد عینی در دست است دژ مخروبه ذوزنقه شکلی است متشکل از چهار زاویه مختلف که هر زاویه را تکيه گاهی محکم و برجی مخروطی شکل تشکیل می دهند، فاصله طول اضلاع ۴۷×۵۱ متر و عرض ۳۸ × ۳۷ متر است در داخل این قلعه ذوذنقه شکل آثار اطاق ها و راهروهایی دیده می شود که مبین اجتماع نسبتا بزرگی در گذشته های دور بوده است محاط بر این دژ ذوزنقه ای آثار و بقایای دیواری دیگر که اضلاع کاملا نامتناسب و تقریبا ذوزنقه ای شکل دارد در بر می گیرد و می نمایاند که حفاظ اولیه یا با روی نخستین از دستبرد خارجی باشد. فاصله بین دو دیواره درونی و بیرونی دژ به تناسب محل فرق می کند.

در قسمت شمالی فاصله دو دیوار هیجده متر و در قسمت جنوبی هشت متر است که در اولین دژ باز به تناسب از شمال به جنوب عریض تر می گردد، در فاصله بین دو دیواره جنوبی قلعه که اکنون درختان سیب نابجایی کاشته شده است زمین تقریبا مسطح است که احتمالا آب انبار یا (محل انبار برف) در همین نقطه قرار داشته است، زیرا این محل در سراشیبی کامل قرار دارد که بطور قطع و یقین آب قسمت علیای رودخانه کوچک شیلان آباد در نواحی بالاتر بعد از انشعاب مصنوع و بعد از طی مسافتی نسبتا طولانی به این محل کشانده شده و هم اکنون جهت آبیاری مزرعه و باغ احداث شده در آن از این شیوه آبیاری استفاده می شود.

خارج از دیواره جنوبی که زمانی احتمالا ملتصق به کوه و تخته سنگ های آذرین کناری آن بوده بر روی یکی از سنگ ها آثار کنده شده مقبره مانندی وجود دارد که امروزه قبر جهود نام دارد. آن چه مسلم است اینکه تخته سنگ روی آن مدت بسیار طولانی است که برداشته شده و این از عوارض جوی حاصله بر آن کاملا مشهود است اندکی دورتر از اثر اخیر بقایای بسیار کهنه دیوارهایی بچشم می خورد که حفاری مخفی و غیرمجاز چندی در سال های اخیر انجام گرفته و گویا آثاری نیز بدست آمده که متأسفانه از آن ها اطلاعی در دست نیست، در دامنه (بوزداغ) یعنی در قسمت شمال شرق رودخانه بقایایی از یک شهر باستانی و قبوری وجود دارد که منبع تغذیه آب آن علاوه بر رودخانه چشمه های آب بسیار سردی می باشد که در نقاط مختلف دامنه بوزداغ جاری است.

نام کوه مذکور خود دلیلی بر ادعا است، این چشمه ها گاهی بنام (گل) یعنی محل جمع آوری آب چشمه به اسامی مختلف (گل قیسیان) و از (گل سیمون) و سکوی شیشگران خوانده می شود. به احتمال این شهر باستانی از دوران امپراطوری آشور میانه و حکومت مانا بجای مانده، آن چه مسلم است در جنوب دریاچه، چی چست شهری باستانی بنام (کی شاشو) وجود داشته که هنوز بر محققین محل دقیق آن معلوم نیست اما وجود آثار ارزشمند اطراف این اثر مانند آثار خال دلیل و برده کنته و فخریکا و نوشته های آشوری دال بر وجود مناطقی آباد و مهم در این منطقه است که یقینا یکی از آن مناطق تپه حسنلو و روستای قدیمی (دریاس) و اثر ناشناخته اخیر می باشد.

نکته جالب توجه لفظ سیمون اطلاقی بر چشمه ای در این منطقه گمشده می باشد که هیچ دلیلی جز قدمت منطقه را نمی رساند در فاصله یک کیلومتری اثر بسمت غرب کوه صارم بیگ وجود دارد که از آتشفشان های دوران اول است و بقایای دیوارهایی سنگی بر آن باقی ست و به دو نام سکوی دیوان و سکوی شیشگران خوانده می شود که به روایت ضعیفی یکی از جنگ های دوره صفوی در این منطقه رویداده است. امید می رود در آینده با گمانه زدن و حفاری اصولی و سازمان یافته باستان شناسی آثار شکوهمندی که نشانه ای دیگر از تمدن مهاباد باشد، بدست آید.