بررسی سینمای ایران در دوران اصلاحات (2)

بررسی سینمای ایران در دوران اصلاحات (2)

نشریه طرفدار خاتمی نوشت: در حالی که همه رسانه های کشور در حال تضبیح خشونت گرایی و انتقاد از خشونت گرایان هستند، سیمای جمهوری اسلامی ایران فیلم را پخش میکند که در آن رزمنده ای برای نجات دوست خود مجبور می شود دست به خشونت بزند. صراحتا میتوان گفت تلویزیون با نمایش این فیلم بار دیگر عملکرد سیاسی خود را نشان داد. (خرداد, 29 بهمن, 137719 آژانس شیشه ای به عنوان نوعی جمع بندی درگیری های سیاسی بین دولت خاتمی و بنیادگرایانی که از ابتدای تشکیلات دولت بر او خرده می گرفتند، تعبیر شد.

تلقی متفاوت طرفداران خاتمی در تبیین مسائل سیاسی در چگونگی نگاه بهروز افخمی به زندگی غلامرضا تختی در فیلم جهان پهلوان نهفته بود که در سال 1377 به نمایش درآمد. افخمی جنبه های مختلف شخصیت تختی (شامل مسائل سیاسی) را از زبان افراد مختلف تعریف کرد و جایگاه قهرمان در ایران را با لحنی کنایه آمیز زیر سوال برد. در حالی که وقایع آژانس شیشه ای از دریچه نگاه رزمنده زخم خورده روایت می شد  و فاصله عمیق او و مردم جلب نظر می کرد، افخمی در سراسر لحظات جهان پهلوان تختی تلاش کرد از شخصیت او قهرمان سیاسی-ورزشی ایران که اسطوره به شمار می رفت، افسانه زدایی کند. چیزی که جمله معروف خاتمی در این دوران خطاب به مردم را تبیین میکرد: منتظر قهرمان نباشید، قهرمان خود شما هستید.

دیدگاه افخمی در این مورد نمایانگر دیدگاه مخاطبین هم بود: در این تحقیقات و در صحبت با شهود (در مورد مرگ غلامرضا تختی) کمتر کسی به مساله سیاسی تختی اشاره میکرد. مثل این که این مساله برایشان جالب نبود. این که تختی مساله سیاسی داشت و با حکومت وقت درگیری سیاسی داشته... در زمانی که خبر مرگ تختی اعلام شد، بسیاری از مردم دل شان می خواست تختی خود کشی نکرده باشد و به قتل رسیده باشد. اما الان بسیاری از مردم خصوصا مردمی که سن و سال بیشتری دارند، شاید به این دلیل پس از انقلاب و در وضع حاضر دیگر علاقه چندانی به آدمهایی که با حکومت شاه در می افتادند ندارند، دیگر دوست دارند این جوری باور کنند که تختی خودکشی کرده و آدم ضعیفی بوده است.

جهان پهلوان تختی با فاصله گرفتن از شعارهای سیاسی، جدایی گزینی مردم از سیاست را به نقد کشید  و آژانس شیشه ای با توسل به مردم را برای فراموش کردن شعارهای سیاسی نکوهش کرد. این دو فیلم، تلقی دو قطب سیاسی روز در تحلیل وقایع روز اجتماعی و سیاسی بود.

حقیقت این بود که ساختن فیلمهایی با جنبه های صریح سیاسی  در انقیاد فیلمسازانی با زمینه های مذهبی روشن مثل حاتمی کیا و افخمی باقی ماند. تلاش ناکام کیومرث پور احمد در سال 1377 برای ساختن فیلمی با عنوان کابینه شاه در مورد محمد رضا پهلوی معروف ترین نمونه روز  بود. موسسه روایت فتح به فیلمنامه ایرادهایی گرفت و انجمن سینمای انقلاب و دفاع مقدس در بررسی فیلمنامه برای در اختیار گذاشتن امکانات نظامی طی بیانیه ای آن را به دلیل عدم انطباق با وقایع انقلاب و رخدادهای پیرامون آن و هم چنین دخل و تصرف، بدعت در واقعیت و حقیقت انقلاب اسلامی و ارائه چهره مثبت از شاه مخلوع، عدم ترسیم و حذف نقش روحانیت و بالاخص رهبری انقلاب در طول شکل گیری انقلاب رد کرد. ضمن آنکه حضور مسعود بهنود به عنوان یکی از فیلمنامه نویسان اثر و کسی که همیشه زیر حمله های شدید نشریه های بنیادگرایان قرار داشت، میتوانست از دلایل مردود شدن  فیلمنامه این طرح باشد. بهنود با اتهامات مختلفی دو سال بعد به زندان افتاد.

اما اولین زندانی صاحب نام پس از آغاز دوره ریاست جمهوری خاتمی غلامحسین کرباسچی بود. او با آغاز تعطیلات نوروزی 1377 راهی زندان شد. یکی از عناوین روزنامه های طرفدار خاتمی بار دیگر شینما را به درگیری های سیاسی کشید؛ مخملباف: سخنی با خاتمی و شاخه گلی برای کرباسچی (نشریه جامعه، 23 فروردین، 1377)

مخملباف در مطلبش با لحن ستایش آمیزی سکون خاتمی را در این زمینه با شکیبایی مهاتما گاندی مقایسه کرد و تلاش او را برای حفظ آرامش ستود. در آن یادداشت این جمله خودنمایی می کرد: و همچون سکوت پرمعنای شما سکوت خواهم کرد. و تا آزادی آقای کرباسچی فیلم نخواهم ساخت. سینماگران ایران عملا وارد کارزار سیاسی شده بودند. بهروز افخمی و سید ضیا هاشمی نیز دست به قلم بردند و به دفاع از کرباسچی پرداختند. در روزهای بعد هشتاد نفر از نویسندگان و هنرمندان خطاب به رییس جمهور چاپ شد که امضا کنندگان خواستار رسیدگی به اتهام های شهردار فارغ از اهداف سیاسی و طبق موازین قانونی و انسانی شدند.

این روند در اردیبهشت 1378 به اوج رسید که سی و یک نماینده مجلس طی نامه ای به دلیل کوتاهی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در انجام وظایف قانونی محوله خواستار استیضاح عطا الله مهاجرانی شدند. در این خواست عملکرد مهاجرانی در چهار زمینه مطبوعات، کتاب، سینما و تئاتر و وجوه عمره زیر سوال رفته بود. کلیات ایرادها و انتقادهای مربوط به سینما عبارت بودند از عدم حمایت دولت از فیلمهای ارزشی و فرهنگی، عدم استفاده مناسب و نادیده انگاشتن ارزش ها و شخصیت والای زن از دیدگاه اسلام، مخدوش کردن حدود و ضوابط شرعی، و بی مهری به خالقان فیلم های جنگی، نشریات موفق و مخالفان دولت، سینما را در بطن درگیری های خویش قرار دادند.

در بیانیه جمعی از سینماگران که نام جمال شورجه، جواد شمقدری، فرج الله سلحشور، سید علیرضا سجادپور و شهریار بحرانی هم پای آن به جشم میخورد. وزیر ارشاد اسلامی به عدم حمایت از جریانات ارزش مدار و متعهد و انزوا کشاندن نیورهای انقلابی متهم شده بود. فردای آن روز صد و شصت هنرمند مخالف استیضاح طی بیانیه ای این امر را حرکتی علیه شد و شکوفایی فرهنگ ملی و انقلاب دانستند. در روز استیضاح، سید محمد حسینی به عنوان نماینده موافق استیضاح اساسا در مورد سینمای ایران حرف زد و با تکیه به آمار مختلف در مورد فیلم ها، سینمای ایران را به استفاده ابزاری از زن، نمایش چهره آنها با آرایش غلیظ، رواج سینمای فمینیستی، و گفت و گوهای مستهجن متهم کرد. با این وصف مهاجرانی با اکثر آرا در سمت خود ابقا شد.