تاریخچه شکل گیری ولایت قهستان خراسان

تاریخچه شکل گیری ولایت قهستان خراسان

ملک رکن الدین محمد خيسار پسر ملک تاج الدين عثمان مرغنی در هنگام هجوم چنگیز خان مغول به کشور ایران، تحت تابعیت (ایلی) وی در آمد و به دستور چنگیز ملکی ولایت غور و مضافات آن به او تفويض شد. ملک رکن الدین در جهت رونق و بهبود حیات اقتصادی و اجتماعی قلمرو خودش تلاش فراوانی کرد. قاضی منهاج سراج جوزجانی که در خدمت وی چندی روزگار می گذراند، در سال ۶۲۲ قمری از طرف وی به رسالت به قهستان رفت و در قاین که در این زمان کرسی و محتشم نشین قهستان بود با محتشم شمس الدين ملاقات کرد. مضمون رسالتش مذاکره درباره ی گشودن راه های کاروان های تجاری بود که از سرزمین غور از قهستان می گذشتند.

در سال ۶۲۳ قمری که قاضی منهاج از ملک ركن الدين خيسار اجازه گرفت به هندوستان رود، جهت تهیه ی ابریشم به فراه رفت. ملک تاج الدین پنالتكين خوارزمی، حاکم سیستان که در جنگ با اسماعیلیان بر سر تصرف قلعه ی شهنشاه که در حوالی شهر نیه قرار داشت، شکست خورده بود، از فراه قاضی منهاج را به رسالت جهت اصلاح روابط به قهستان فرستاد. در این سفر پسر ملکر کن الدین محمد خيسار، جهت وساطت، او را همراهی کرد. این رسالت با موفقیت انجام شد و روابط محتشم شمس الدين و حاکم سیستان بهبود یافت. پس از بازگشت دوباره، حاکم سیستان اصرار ورزید تا قاضی منهاج به قهستان رود و به محتشم اعلام جنگ دهد اما وی نپذیرفت و زندانی شد. سرانجام با وساطت ملک رکن الدین خیسار آزاد شد. در مجموع روابط ملک ركن الدين خیسار با محتشمان اسماعیلی قهستان مسالمت آمیز بوده است و این سیاست تا حدودی در زمان جانشین وی ملک شمس الدين محمد، مؤسس آل کرت ادامه یافت.

در شعبان سال ۶۵۳ قمری که هلاكو عازم فتح دوباره ی کشور ایران و سرکوب سلسله ی اسماعیلیان بود، ملک شمس الدین در مرغزار کانگل سمرقند به استقبال وی شتافت و در ملازمت وی هنگامی که به زاوه رسیدند، هلاكو عازم توس شد و ملک شمس الدين محمد را به رسالت پیش ناصر الدين عبدالرحيم محتشم قهستان، در قلعه ی سر تخت فرستاد. او موفق شد محتشم ناصر الدين عبدالرحیم را که از طرف ركن الدين خورشاه، حاكم الموت، محتشم قهستان بود، در ۱۷ جمادی الاول سال ۶۵۴ قمری به خدمت هلاکو آورد. هلاکو پس از آن محتشم ناصر الدین را نواخت و طی حکمی (یرلیغی) حکومت تون را به وی سپرد. او تا صفر سال ۶۵۵ که فوت کرد، حاکم تون بود.

در سال ۶۵۹ که پهلوان محمد نهی به دستور ملک شمس الدین محمد کرت، میرانشاه و سالار کرد را در ولایت افغانستان پس از شکست، کشت، ملک تاج الدين کرد که از نزدیکان آنان بود، متوهم شد و به برکه، حاکم اردوی زرین پناهنده شد. برکه او را همراه یکی از نزدیکان خود پیش نکودر فرستاد تا به وی کمک کند. هنگامی که به حدود سی فرسخی لشگر گاه نكودر رسید، توسط گروهی از غوریان به اسارت در آمد و در تکیناباد زندانی شد. جهت اطلاع ملک شمس الدین کرت پیکی به قلعه ی خیسار فرستادند. در این اثنا یک شخص اسماعیلی به نام علاء الدين هریر که برادر خواندهی تاج الدين کرد بود، پیش سراقسوخاتون مادر قتلغتمور که امیر تکیناباد بود، رفت و با دادن هزار دینار، سر اقسوخاتون مأمور فرستاد تا ملک تاج الدين کرد را آزاد کردند. پس از آن ملک تاج الدین به حکم برکه شهر مستنگ را از دست سپهسالار غوری که از جانب ملک شمس الدين در آن حکم می راند، در آورد. در رمضان سال ۶۶۶ دوازده تن از فدائیان اسماعیلی قهستان جهت ترور ملک شمس الدین محمد کرت به هرات رفتند، اما قبل از آنکه بتوانند نقشهی خود را به اجرا در آورند، توسط ملک عزالدين تولک، سردار ملک، نقشه ی آن ها کشف و خنثی شد.

در سال ۶۸۸ خوسف و بیرجند در اختیار ملک نصیر الدین سیستانی قرار گرفت. در سال ۶۹۴ شاہ شمس الدین علی، حاکم قهستان با تابعیت از ملک نصیر الدین توانست، قاین و باقی ممالک قهستان تا ترشیز را تصرف کند. در سال ۶۹۴ ملک شمس الدین محمد کرت جهت اصلاح روابط، مولانا شمس الدين محمد، قاضی غور و مولانا زین الدین، قاضی اسفزار را به رسالت نزد ملک نصیر الدین سیستانی فرستاد.