آشنایی با حیاط های تالار گنجینه

آشنایی با حیاط های تالار گنجینه

درگاه باختری اتاق ۱۲ به یکی از شایان نگرش ترین بخش های خزانه باز می شود و این جا، حیاط باز راست گوشه شکلی است که دور آن چهار ایوان قرار دارد آسمانه هر کدام از این ایوان ها بر چهار ستون استوار است. بدنه ستون ها همگی از بین رفته است، ولی بخش شال سنگی آنها که گرد بوده و روی ته ستون چهار گوشه قرار گرفته است با داشتن شکستگی و خرد بودن برجا مانده، جلو سازوکار ستون ها را نشان می دهد.

دانسته نیست بدنه ستون ها دارای لایه آراستنی از گونه آنچه در تالار ۴۱ دیده شد، بوده است یا نه در کرانه حیاط نشانه گچ رنگ شده پدیدار نبود، ولی روی همه درب هایی که به ایوانها باز می شد سوای یک درب، نشانه باریکه هایی رنگ شده، پیدا شد و نشانه رنگ ها در کناره های درگاه ها در سویی که رو به ایران هاست، دیده می شود. نمونه بیوکن گل به رنگ های سفید و آبی و قرمز به گونه ای که در اتاق ۲۶ پیدا شد، دیده می شود. نگاره های برجسته پر ارج تاریخی که دیوار خاوری ایوان ۱۸ و دیوار جنوبی ایوان ۲۱ را آراسته است. در ایوان تخت جمشید شیراز، گنجینه، نگاره های برجسته سنگی ساختمان خزانه مزبور قرار گرفته است.

در این نگاره یکی از درباریان والا جایگاه (که شاید هزاربد باشد) به پیشگاه داریوش یکم، شاهنشاه ایران که بر اورنگ شاهی نشسته، بار یافته است. به گونه ای که در پیش گفته شد بودن جانشین یعنی خشایارشا در این نگاره، خود انگیزه بر آن است که این سنگ تراشی را به سال های پسین شاهی داریوش) نسبت دهیم (شاید ۴۸۷ - ۴۸۶ پیش از میلاد) با سنجش با سنگ تراشی های دیگر در تالار شورا، ایوان تخت جمشید، ساختمان شورا، تالار اصلی ساختمان شورا که روی آن ها رنگ دیده شد، شاید قرار بوده نگاره خزانه را هم رنگ آمیزی نمایند، ولی هیچگونه نشان رنگ بر آنها دیده نشده است.

آراستگی حیاط پیرامون آن دارای دو جفت تندیس است که در دو سوی درگاه شمالی ایوان ۱۸ و درگاه باختری ایوان ۲۰ قرار داشت. تندیس از بین رفته، ولی فرورفتگی های راست گوشه شکلی در دو سوی هر درگاه دیده می شود و جای تندیس را نشان می دهد. تندیس های مزبور همانند پلنگ یا جانوری از همان خانواده یا سگی بزرگ بوده که به صورت خوابیده یا نشسته بر روی پایه های راست گوشه شکل قرار داشته است و شاید هم تندیس ها از آن دو گونه جانور گوناگون باشد. فرورفتگی های پدیدار در ایوان ۱۸ بزرگ تر و برای تندیس جانوران بزرگ تری مانند بز کوهی یا گاو هماهنگ بوده، ولی باد دانست که لبه فرورفتگی ها در ایوان ۱۸ دو تا سه سانتی متر ژرفا دارد. در هنگام برداشتن تندیس ها زیان دیده و خراب شده است. روکش قرمز رنگ کف اتاق در ایران ۱۸ پس از قرار دادن تندیس ها برپا گردیده است، زیرا در فرورفتگی های ایوان مزبور، نشانی از رنگ دیده نمی شود، ولی در فرورفتگی های کوچک تر و کم ژرفاتر ایوان شماره ۲۰ رنگ قرمز قهوه ای که در کف دیستک پیداست، دیده می شود.

آتش سوزی بزرگی که خزانه را ویران ساخته در رویه خاکستری سبز رنگ دیوارهای ایوان، نشانه خود را به جا گذاشته. همه دیوارهای ایوان ۱۹ سوخته است. بر دیوار باختری و جنوبی ایوان ۲۰ لکه های سیاه و قرمز دیده می شود، در حالی که تنها دیوار خاوری ایوان ۲۱ و گوشه شمالی خاوری ایوان ۱۸ دارای نشان سوختگی و آتش سوزی می باشد.

کف حیاط شماره ۱۷ که به گونه میانگین در مرز پنج سانتی متر پایین تر از کف ایوان های چهار سوی آن است از گچ سفید ناهموار پوشیده شده بود و برخی لکه های زیان دیده و نا آراسته این پوشش به جا مانده است. پس از خاک برداری بخش بزرگ رویه حیاط از گل سفت پوشیده بود و زیر آن یک لایه سنگ به اندازه های گوناگون تا ۱۰ سانتی متر درازا قرار داشت.

لبه های این ایوان که با سنگ های کوچک استوار بود به سوی حیاط سرازیری دارد و این شیب تند در برخی جاها نزدیک به عمودی است در بسیاری کرانه ها لبه ایوان ها شکسته یا بر نشان رفت و آمد بسیار فرسوده شده است. این رمز را نمی توان دریافت که به چه انگیزه لبه ایوان ها را با سنگ نساخته اند، در حالی که در همان هنگام، بیشتر آستانه درگاه ها از سنگ ساخته می شد.

کف ایوان ها از همان پوشش قرمز رنگ نزدیک به قهوه ای است و نشانه فرسودگی به انگیزه رفت و آمد بسیار، در آن ها دیده می شود. تنها کف ایوان ۱۹ خوب به جا مانده زیرا در آن ها رفت و آمدی کمتر بوده است. بخش جنوبی کف ایوان ۱۸ فرو ریخته، زیرا در زیر آن کانال گنداب قرار داشته و نشست کرده است.