تغییر و تحول بنای مقبره حافظ

تغییر و تحول بنای مقبره حافظ

تغییر وتحولات بنای مقبره و آرامگاه حافظ شیراز را می توان به پنج دوره تقسیم کرد:

دوره اول: از وفات حافظ تا سال ۱۴۵۲م /۸۵۶ ه ق . در این دوره که از زمان وفات شاعر تا حدود ۶۳ سال پس از آن ادامه می یابد، مقبره حافظ فاقد هرگونه بنائی بوده است.

دوره دوم: از سال ۱۴۵۲م / ۸۵۶ه ق تا ۱۷۷۲م / ۱۱۸۶هق. این دوره که با ساخت نخستین بقعه بر آرامگاه حافظ به سفارش محمد معمایی آغاز می شود، تا زمان کریمخان زند و ساخت آرامگاهی جدید در سال ۱۷۷۲م / ۱۱۸۶هق ادامه دارد. در این دوره اسناد تاریخی دلالت بر عمران مقبره حافظ در زمان شاه عباس صفوی و تعمیر بقعه در زمان نادر شاه افشار دارد. از این دوره طرحی از سیاح و نقاش آلمانی، انگلبرت کمپفر، موجود است که در سال ۱۰۹۷ ه ق ترسیم گردیده است. از روی این تصویر طرح های دیگری هم تهیه شده اند. محقق نیست که این بنا همانی باشد که نادر شاه پس از چهار دهه از زمان ساختش دستور تعمیر آن را صادر کرد.

دوره سوم: از سال ۱۷۷۲م / ۱۱۸۶ ه ق تا سال ۱۸۹۹م/۱۳۱۷ ه ق . مشخصه این دوره ساخت بنای کریمخانی است. کریمخان زند در سال ۱۱۸۶ ه ق بنائی مفصل برای آرامگاه ساخت: ایوانی دو رو، رو به دو باغ بالادست و پایین دست. مزار شاعر در باغ شمالی قرار داشت و سنگ مرمر ممتازی بر روی آن قرار گرفته بود. در تمامی این دوره، ساختمان کریمخانی با سبک معماري دوره زندیه باقی بود. علاوه بر استقبال زیاد مردم، سیاحان و مسافران بسیاری از آن دیدن کردند. هیئت سر جان ملکم، اوژن فلاندن، رابرت بنینگ، ادوارد براون، لرد کرزن و دیگران آن را دیده و درباره آن مطالبی نوشته اند. از زمان قاجار به بعد تصاوير عکاسی ارزشمندی از آرامگاه تهیه شد. اولین تصویر به دست آمده را لوئیجی پشه در سال ۱۲۷۴ ه.ق از بیرون آرامگاه تهیه کرد. در سراسر این دوره تاریخی، بنای کریمخانی با تغییراتی جزئی باقی بود.

دوره چهارم: از سال ۱۸۹۹م/۱۳۱۷ ه ق تا سال ۱۹۳۱م/۱۳۱۰ هش. این دوره با تلاش ملاشاهجان زرتشتی در سال ۱۳۱۷ ه.ق برای ساخت بقعه و بارگاهی مجلل بر روی قبر آغاز می شود. ولی به سرانجام نمی رسد، که خود حکایتی مفصل دارد. دو سال بعد، با مهیا شدن شرایط ، مزین الدوله از اساتید دارالفنون طرح ضریحی فلزی را پی افکند، با سقفی منحنی و پرچم های کوچکی که در بالای ستون های دهگانه آن قرار داشت.

دوره پنجم: از سال ۱۹۳۱م/۱۳۱۰هق / ۱۳۱۰ه ش تا ساخت. آرامگاه با طرح آندره گدار این دوره با تلاش برای حفظ و تعمیر آرامگاه آغاز شد. با احداث خیابانی "خرابات"، درب اصلی ورودی آرامگاه به جنوب باغ در مجاورت این خیابان منتقل شد، و سردر جدیدی ساخته شد. اما به دلایلی ادامه کار متوقف ماند. ساخت بنای آرامگاه با طرح معمار فرانسوی آندره گدار از سال ۱۳۱۵ شروع شد. ساختمان اصلی و نصب سقف مسی تا سال ۱۳۱۷ به پایان رسید. اما انجام کلیه جزئیات تا سه سال بعد ادامه یافت.